Μακρακώμη: Υδάτινη δύναμη

Πηγή ζωής ο Σπερχειός και γύρω του η φύση οργιάζει. Διαγράφει κοιλάδες, σμιλεύει φαράγγια, τρέφει πλατάνια, έλατα, καστανοδάση. Περιπλέκεται στην άκρη της Φθιώτιδας και ριζώνει μέσα σου, σε φυλακίζει στον ρου του για πάντα· εκεί βολεύεσαι, σε μια τεράστια αγκαλιά από βουνά.

Ο Ομηρος τον είπε θεϊκό ποτάμι, «Διιπετή», θεόσταλτο. Δεν είναι δύσκολο να δεις το γιατί. Το πιο μεγάλο ξάφνιασμα της Φθιώτιδας ελλοχεύει πάνω, κάτω και πλαγίως των 85 χλμ. της κοίτης του Σπερχειού. Μια πεδιάδα διασχίζεις, κύτταρο ζωής από αρχαιοτάτων χρόνων, προφυλαγμένη από τους ορεινούς όγκους της Οίτης, του Τυμφρηστού, της Οθρυος –το σύνορο Ελλάδας και Τουρκίας μέχρι το 1881. Οσα συναντάς, όλες σου οι εικόνες, παραδομένες στην υδάτινη δύναμη.

Δεν θα είσαι ποτέ μόνος σ' αυτό το ταξίδι. Ο Ιναχος (μεταγενέστερο όνομα Βίστριζα) και ο Ρουστιανίτης, οι ηχηροί συνοδοιπόροι, φιδογυρίζουν σε φαράγγια πνιγμένα στην απέραντη βλάστηση. Τα σύννεφα κατρακυλούν στις υπώρειες της Οίτης, καλύπτουν τον συνορεύοντα Γουλινά, φτάνουν χαμηλά, στα γυμνά παραποτάμια δάση με τους καταπράσινους -από τη ρίζα ως απάνω- κορμούς· αν τους στύψεις, νομίζεις θα βγάλουν νερό.

Γεροπλάτανος και εκκλησία Αγίου Δημητρίου. η καρδιά του Μαυρίλου

Καμποχώρια θα συναντήσεις στον δρόμο, χωριά ορεινά που μοιάζουν ξεχασμένα από όλους εκτός απ' το πρώτο χιόνι, θα πάρεις δρόμους που δεν τους γράφει κανένας χάρτης, θα λασπωθείς, θα χαθείς όπως ένας αληθινός ταξιδευτής – ό,τι κι αν κάνεις. Οσο καθαρό ουρανό και αν νομίζεις πως είδες, θα σε πιάσει βροχή. Θα αναζητήσεις καταφύγιο σε κατάγραφα βυζαντινά ξωκλήσια, θα ζεστάνεις τις παλάμες πάνω από αυτοσχέδιες ξυλόσομπες, πλάι στους λιγοστούς θαμώνες κάποιου σωτήριου καφενέ.

Τίποτα δεν φωνάζει «τουριστικό» σε τούτο το τοπίο. Σαν να πατάς εντελώς ξαφνικά σε παρθένο έδαφος. Σαν ο χρόνος να μην περνάει από εδώ. 'Η σαν να μην αγγίζει. Και αν σε συμβουλεύουν ποια είναι η καλύτερη εποχή για να γνωρίσεις τη Δυτική Φθιώτιδα, δεν έχει καμία σημασία. Τώρα είναι, με την ομίχλη, την υγρασία, τη συννεφιά. Να δεις τη Σπερχειάδα, τα Ιναχοχώρια και το Μαυριλιώτικο Βελούχι σαν να ζουν το καθένα, στο δικό του αιθέριο σύννεφο, στο δικό του διαφορετικό κόσμο.

Σπερχειός (και Σπερχειάδα) βαμμένα στις τελευταίες ακτίνες φωτός

Πλατανοδάση στον Σπερχειό
Από τα χαμηλά ξεκινάς. Από την εύλογα βαφτισμένη Μεσοποταμία. Από τη Μάκρη με τις φιστικιές, από το Καστρί με την υποψία κάστρου, από το Πλατύστομο με τις ιαματικές πηγές. Δυτικά κινείσαι, βυθίζεις τα πόδια σε λασπωμένες όχθες, διασχίζεις γέφυρες, περνάς απέναντι και πίσω ξανά.

Το πλατανόδασος του Σπερχειού έχει αποτινάξει τη βαριά φορεσιά του, στρώνει χαλιά κάτω απ'τα πόδια, πλέκει κλαδιά πάνω απ' το κεφάλι, δεν σε αφήνει να δεις τον ουρανό. 1.000 στρέμματα, 17 διαφορετικά είδη δέντρων, το αναφέρει και ο Ομηρος, έφτιαχναν κατάρτια μ' αυτά. Από την πλατεία της Μακρακώμης στρέφεσαι βόρεια, ψάχνεις τις ψυχρές και θερμές πηγές. Και ξαφνικά, πολιτισμός!

Κεραμίδια παραδομένα στην υγρασία στο Νικολίτσι

Οι 4* ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις στο Πλατύστομο (2 χλμ. από τον οικισμό), έχουν ανάγει τη λουτροθεραπεία σε αληθινή εμπειρία. Αποκέντρωση ζητάς, για την Πάππα το βάζεις. Μεσοχώρι αλλιώς τη φωνάζουν- στα 800μ. υψόμετρο, στα όρια Φθιώτιδας-Καρδίτσας- να πως κερδίζεις ένα δεύτερο τίτλο. «Παλιά είχε 500 κατοίκους το χωριό, όρθιοι καθόμασταν στο καφενείο», σου σφυρίζει ένας από τους μετρημένους στα δάχτυλα θαμώνες.

Μια υπερυψωμένη πλατεία, ένα βακούφικο πλατάνι 500 ετών, το κλειδωμένο τους σχολειό και το στολίδι τους, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Τέμπλο, στασίδια και κολώνες ζωγραφίστηκαν στα μέσα του 1700, είναι πολύτιμα. Τη φροντίζουν γι' αυτό, τη φυλάνε κι ακόμα τη λειτουργούν, «κάθε 15 μέρες ή σε κάποιο… έκτακτο περιστατικό», σου λένε. Σε πειράζουν...

Ο κατάγραφος Αγιος Νικόλαος Πάππα. Ούτε τα ξύλινα στασίδια δεν έμειναν αστόλιστα

20 οι μόνιμοι κάτοικοι, οι 5 είναι μαζί σου, γύρω από τη φωτιά που σιγοκαίει, σου εκμυστηρεύονται όλα τους τα μυστικά. Για το τεσσάρων χιλιομέτρων μονοπάτι έως τη χαράδρα του Νευρικού, για το κάστρο πάνω στα βράχια, για τον χωματόδρομο που καταλήγει στη λίμνη Σμοκόβου, τις 10ήμερες εκδηλώσεις του Δεκαπενταύγουστου όταν το χωριό ξαναζεί… Σημειώσεις κρατάς, η φαντασία δουλεύει υπερωρίες... Πού να δεις οτιδήποτε στην τόση ομίχλη;

Πίσω στη Σπερχειάδα, την έδρα του δήμου, τη γαντζωμένη στους πρόποδες του Γουλινά στην άλλη μεριά. Από εδώ ξεκινάς την ανάβαση στα χωριά του Ινάχου, από 'δώ οι εκτός δρόμου περιπέτειες, τα νερά, τα φαράγγια, οι στροφές. 4000 οι κάτοικοι στην πρώην κωμόπολη του «Αγά», φτιαγμένη από κατατρεγμένους Σουλιώτες.

Ο ποταμός Ιναχος φιδογυρίζει ορμητικός. Γεφύρια σηκώνονται στο διάβα του για να καταφέρεις να τον διασχίσεις. Εδώ, στην καρδιά του Γουλινά, στο πέρασμα από Πλάτανο προς Κυριακοχώρι

Από το 1904 ακούνε στο σύγχρονο όνομα. Και τα πάνε καλά. Στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη βιομηχανία. Μεγάλη ανάσα ευημερίας τούς χάρισε η μονάδα κλωστοϋφαντουργίας του ευεργέτη Αθ. Ακρίδα, οι δωρεές του οποίου (και να θες) δεν σε αφήνουν να τον ξεχάσεις.

Πολιτιστικός Σύλλογος, Πνευματικό Κέντρο, Δημοτική Βιβλιοθήκη και ένα δίχωρο λαογραφικό μουσείο φέρουν το όνομά του (και με την αρωγή των δραστήριων κατοίκων) συντηρούν την πολιτιστική κληρονομιά. Ειδικής μνείας χρήζουν οι δραστηριότητες του Θεατρικού Εργαστηρίου Σπερχειάδας-Μακρακώμης (Θ.Ε.Σ.ΜΑ.) για τις σημαντικές διακρίσεις και την προσφορά του στο φιλοθεάμον κοινό. Για του λόγου το αληθές, στο περσινό, 13ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Νέας Ορεστιάδας, απέσπασε 6 πρώτα βραβεία (συμπεριλαμβανομένων της καλύτερης παράστασης και σκηνοθεσίας) - διόλου αμελητέο επίτευγμα…

2 χλμ. μακρύτερα, ένα... απείρως διασημότερο «έργο», παίχτηκε στην «Καλύβα του Στεφανή», με πρωταγωνιστή τον Αρη Βελουχιώτη και 4 από τα πρωτοπαλίκαρά του. Εκεί, στο μικρό και άσημο, πλινθόκτιστο καλυβάκι συστήθηκε η πρώτη ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ, εκεί «γεννήθηκε» ο ένοπλος αγώνας, τον Μάιο του '42.

Από τη μια στιγμή στην άλλη όλα αλλάζουν. Οι δρόμοι γίνονται χείμαρροι, σε εμποδίζουν να πλησιάσεις στις πισίνες της Παλαιοβράχας, μα δεν σε πολυπειράζει. Ούτως ή άλλως δεν είναι καιρός για υπαίθρια λουτρά. Πιστός στον στόχο, συνεχίζεις προς Λευκάδα. Σκοπεύεις να περικυκλώσεις το βουνό περιμετρικά.

Κάτω Κανάλια-Πάνω Κανάλια: κρέμονται στο χάος και κάτω τους κυλά ο Ρουστιανίτης ποταμός. Οι στροφές πληθαίνουν, ο κόσμος λιγοστεύει, μόνο οι πλεγμένες ρίζες συγκρατούν τα χώματα, βρύσες και μαχαλάδες στάζουν νερό. Τέλος ασφαλτόδρομου στα Πουγκάκια. Αν απλώσεις το χέρι ακουμπάς το Βελούχι, την απέναντι θεόρατη βουνοπλαγιά.

Πίσω κάνεις, για Γαρδίκι, με τις τρεις του πλατείες, με τα δύο καφενεία, να μετράς στις σημεία ζωής. Στα 1.000μ. Υψόμετρο η βροχή γίνεται χιόνι και υπό άλλες συνθήκες δεν θα το πολυσκεφτόσουν· θα επιχειρούσες το μοναδικό πέρασμα στην ορεινή Ναυπακτία, από το ξακουστό διάσελο της Οξυάς. Αποκλεισμένος γαρ, συνεχίζεις για Πλάτανο, μόνος κινείσαι στον χάρτη, χαραγμένες ροδιές σε λάσπες δίνουν δύναμη, διαλύουν υποψίες, κι άλλος πέρασε (και βγήκε σωος) από 'δώ.

Διασχίζεις μία από τις γέφυρες του Ινάχου, 3 πανέμορφα χωμάτινα ορεινά χιλιόμετρα ως το Κυριακοχώρι, μέσα σε ένα πυκνό δάσος ελάτης, καστανιάς και οξιάς. Πρασινοκόκκινα φυλλώματα στο γκρίζο τοπίο, αυτά θυμάσαι, μέχρι το Νικολίτσι με τα παλιά του σπίτια, τα κεραμίδια τους πρασινισμένα και αυτά, παραδομένα στην απόλυτη υγρασία.

Κόμβος το Περιβόλι, ακουμπισμένο στο ποτάμι, η δίοδος προς τα Βαρδούσια όρη και τη Γραμμένη Οξιά. Μέχρι που έφτιαξαν τα φράγματα, πολλοί το προτιμούσαν ως ορμητήριο για καγιάκ. Πλέον, οι Περιβολιώτες μόνο το χαίρονται το καλοκαίρι, και συ, που ξετρυπώνεις μισογκρεμισμένους μύλους χωμένους στα αγριόχορτα.

Συνεχίζεις για Μάρμαρα, ξανανεβαίνεις. Και στην απέναντί τους Κολοκυθιά. Χωριά βυθισμένα στην βαθιά ομίχλη, άδεια, πετρόχτιστα, πανέμορφα, βουβά. Ξεχειμωνιάζουν αλλού οι χωριανοί, έτσι μαθαίνεις. Από το Μάρτιο ξαναζούν οι πλατείες, τα στοιβαγμένα ξύλα θα πάρουν φωτιά. Μα να 'ρθεις να τα δεις, όπως και να 'χει. Την Πέρα, την Κάτω συνοικία, γειτονιές χτισμένες αμφιθεατρικά και μέσα τους να κυλούν χαράδρες...Πού αρχίζουν και πού τελειώνουν, δεν πρόκειται να δεις. Το μόνο που ξέρεις, πως πιάνουν πολύ χιόνι. Στην Ανατολή δεν θα καταφέρεις να πας.


Στου Βελουχιού τη ράχη
Το πιο σπουδαίο, το πιο ζωντανό (και το πιο χιονισμένο) από όλα τα ορεινά χωριά της Δυτικής Φθιώτιδας, είναι συνάμα και το πιο μακρινό. Το Μαυρίλο, 65 χλμ. δυτικά της Λαμίας (πιο κοντά στο Καρπενήσι), αναπτύσσεται στη λευκοντυμένη αγκαλιά του Τυμφρηστού, εκεί όπου πηγάζει ο Σπερχειός. «Μαύρο», από την καταχνιά που καλύπτει το Βελούχι ή απ' τη «μαύρη ύλη» που για 200 χρόνια το κατέστησε το επίκεντρο του απελευθερωτικού αγώνα. Διαλέγεις και παίρνεις.

Πάντως, ένα είναι το σίγουρο, αν δεν υπήρχε η υδάτινη κινητήριος δύναμη, τίποτα δεν θα ήταν ίδιο. Μέχρι και ο Ομηρος, στην Ιλιάδα, αναφέρει την πηγή «Γκούρα», τον σημαντικότερο τροφοδότη του Σπερχειού (σύμφωνα με τον μέγα ποιητή, ο Πηλέας θα θυσίαζε σ' αυτήν 50 κριάρια αν ο γιος του, Αχιλλέας, επέστρεφε νικητής από την Τροία). Από τα ίδια πανάρχαια νερά κινούνταν και οι 12-15 μπαρουτόμυλοι που λειτουργούσαν από το 1700 μέχρι το 1914 κατά μήκος του Ασπρορέματος· τότε άνθησε η βιομηχανία, τότε και το εμπόριο του εύφλεκτου μείγματος – με όλη την τότε γνωστή Ελλάδα.

Μέχρι πρότινος, κανείς δεν είχε απομείνει, έως ότου ανακατασκεύασαν έναν, χάριν της Ιστορίας, στην είσοδο του οικισμού. Στον ανοίγουν αν ζητήσεις το κλειδί στο καφενείο. Στην τράπεζα… πληροφοριών, στην πηγή ζεστασιάς της κ. Καλλιόπης, στο «Βελούχι», το στέκι όπου οι συζητήσεις περιπλέκονται, αγγίζουν θέματα από όλα τα μήκη και τα πλάτη της ορεσίβιας καθημερινότητας. Κανείς πιο ιδανικός για να σε κατατοπίσει. Να σε συστήσει στον πρόεδρο του χωριού, να σου υποδείξει το μονότοξο γεφύρι - την κάποτε μοναδική σύνδεση με τον Αγιο Γεώργιο Τυμφρηστού.

Μαζί θα σου μιλήσουν για τα γέρικα πλατάνια της πλατείας του Αϊ-Δημήτρη «…εδώ ερχόταν ο Αγάς και έπαιρνε το χαράτσι…», θα σε συνοδέψουν στον νερόμυλο, κάτω από την πηγή του Αχιλλέα, στα ενδότερα της μεταβυζαντινής τους εκκλησιάς.

Περπατώντας πλάι τους μαθαίνεις το όνομα που πρέπει σε κάθε ρυάκι, από πού βγαίνει και πού χύνεται κάθε αυλάκι που «τρέχει» στον οικισμό, για τις καστανιές που το ζώνουν απ' άκρη σ'άκρη, για τον πιο κοντινό ξενώνα (Δασικό Χωριό στα Λιβαδάκια) στα 7χλμ. από 'δώ. Μαθαίνεις κι άλλα, χρήσιμα πάντα· πώς να περπατάς με ασφάλεια στο χιόνι, πώς να νιώθεις μέλος της οικογένειας σε ένα λεπτό… Και όταν το αναλογίζεσαι, το βλέπεις.

Ησουν πέρα για πέρα τυχερός. Είδες το ποτάμι να φουσκώνει. Επιασες σύννεφα. Και χιόνια. Εφαγες και ήπιες βασιλικά. Μέτρησες τις εποχές να κάνουν κύκλο. Και νερά, χόρτασες! Αφθονα νερά.

Κείμενο: Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Γιάννης Σεφέρος

ΠΗΓΗ:ethnos.gr