Βέροια: Αληθινή Κιβωτός

Από τις ορθοπλαγιές του Βερμίου ως στην κοιλάδα του Αλιάκμονα και το μεγαλείο της Βεργίνας. Από το πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό στις όχθες του Τριπόταμου ως τη σμίξη με τα μυθικά Πιέρια. Στο αστικό κέντρο, στην πρωτεύουσα Βέροια, στο σταυροδρόμι όπου χτυπά η καρδιά της Μακεδονίας.

Το ταξίδι στη Βέροια είναι ένα ταξίδι στον χρόνο. Η μακραίωνη ύπαρξή της καλύπτει μια ιστορική διαδρομή άνω των 2.500 χρόνων που την καθιστά συνομήλικη με τις γειτονικές Αιγές (τη σημερινή Βεργίνα) και την Πέλλα.

Με την πλάτη στο Βέρμιο και τα πόδια βουτηγμένα στον πλούσιο ημαθιώτικο κάμπο αποτέλεσε από νωρίς σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών. Κι ως αποτέλεσμα, ο οικιστικός της ιστός φανερώνει ένα περίτεχνο μωσαϊκό εικόνων, συγκροτεί ένα πληθωρικό υπαίθριο μουσείο.

Τη νύχτα, ακόμα πιο όμορφα τα σοκάκια της Κυριώτισσας

Τη ρωμαϊκή περίοδο ορίζεται έδρα του Κοινού των Μακεδόνων και απόδειξη της μεγάλης ακμής είναι η άφιξη του Αποστόλου Παύλου (το 50-51 μ.Χ.), ο οποίος συνήθιζε να κηρύττει σε μεγάλα αστικά κέντρα. Στη σημερινή οδό Μητροπόλεως σώζονται τμήματα της πλακόστρωτης ρωμαϊκής οδού. Σε ορισμένα σημεία διακρίνονται ακόμα τα αυλάκια των τροχών των αμαξών και των αρμάτων.

Τη βυζαντινή περίοδο ορθώνονται στα σωθικά της 72 βυζαντινές εκκλησίες, υμνείται με τον τίτλο «Μικρά Ιερουσαλήμ». Προστατεύεται με ισχυρά τείχη τα οποία ενισχύονται καθ' όλη τη μακρόχρονη πορεία της.

Κατά την Τουρκοκρατία αποτελεί έδρα καδή (διοικητή). Μαζί με την Εδεσσα, τη Νάουσα, τα Γιαννιτσά και το Γυναικόκαστρο του Κιλκίς ανήκει στο σαντζάκι (περιφέρεια) της Θεσσαλονίκης.

Ο εύφορος κόσμος της μαγνητίζει Βλάχους, Ποντίους, Μικρασιάτες και Σεφαρδίτες Εβραίους που καταφθάνουν στις όχθες του Τριπόταμου (ή Ολγάνου -του ποταμού που τη διατρέχει), φτιάχνουν γύρω του συνοικίες, και ανεξαρτήτως θρησκεύματος συναντιούνται στο μπεζεστένι (την κλειστή αγορά) που κάηκε ολοσχερώς στην πυρκαγιά του 1864.

Αρκετά τουρκικά μνημεία σώζονται ακέραια -πολλοί χριστιανικοί ναοί μετατρέπονται σε τζαμιά. Ενα από τα μεγαλύτερα σωζόμενα μεσοβυζαντινά κτίσματα του βαλκανικού χώρου (και ένας από τους μεγαλύτερους επισκοπικούς ναούς που χτίστηκαν στη Μακεδονία στις αρχές 11ου αι.) είναι η (υπό διαδικασίες αναστήλωσης) Παλαιά Μητρόπολη, που διετέλεσε και τζαμί του Χουνκιάρ -δηλαδή του κατακτητή.

Εντυπωσιακές τοιχογραφίες στον τρούλο του Μεντρεσέ Τζαμί

Το Μεντρεσέ Τζαμί (δίπλα στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου) ανήκει πλέον στη μητρόπολη και είναι το μεγαλύτερο και πιο καλοδιατηρημένο. Το Ορτά Τζαμί, με τον εντυπωσιακό μιναρέ (τα μοτίβα του θυμίζουν κέντημα), είναι το παλαιότερο και (όπως αποκαλύπτει το όνομά του «κεντρικό») ορθώνεται στην καρδιά της πόλης.

Τα δίδυμα λουτρά Τσις Χαμάμ είναι τα μοναδικά που στέκονται από τα περίπου 70 που υπήρχαν. Στα μέσα του 19ου αιώνα η εύρωστη πόλη μετράει 18.000 κατοίκους. Οι 3 κυρίαρχες φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες μοιράζονται σε 16 μαχαλάδες, 15 χριστιανικές συνοικίες και μία εβραϊκή.

Δύο από αυτές διαφυλάττουν τον χαρακτήρα τους έως σήμερα: η διατηρητέα Μπαρμπούτα (εβραϊκή) και η Κυριώτισσα (χριστιανική), με σήμα κατατεθέν της την ομώνυμη εκκλησία του 14ου αι.

Εντυπωσιακός ο πρόλογος. Πλούσια και η συνέχεια. Εχουμε λοιπόν και λέμε: ένα πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό, δύο τρανταχτά μουσεία (Αρχαιολογικό & Βυζαντινό) και πολλά επιμέρους μικρότερα (Βλαχογιάννειο, Λαογραφικό, Αρχιτεκτονικό, Σπίτι των Βλάχων κ.ά.), η σύζευξή της με το Βέρμιο και το Σέλι -το πρώτο χιονοδρομικό της χώρας-, οι τεχνητές λίμνες, τα στενά του Αλιάκμονα και η γειτνίασή της με τον θαυμαστό αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας καθιστούν τη πρωτεύουσα Βέροια μια ζωντανή κιβωτό της μνήμης, της Ιστορίας και της αστείρευτης ομορφιάς που κρύβει στα σπλάχνα της η αλλοτινή μητρόπολη της Κεντρικής Μακεδονίας.


Εποχές της ακμής
Πυρκαγιές και καταστροφές άφησαν τα σημάδια τους στον εκκλησιαστικό πλούτο που ορίζει τη Βέροια -μία από τις πρώτες σε ευρωπαϊκό έδαφος χριστιανικές κοινότητες. Από τους 72 βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς της ναούς απομένουν 48, σπουδαιότερος εκ των οποίων θεωρείται αυτός του Σωτήρα Χριστού, καθημερινά ανοιχτός και τοποθετημένος στο πιο καίριο σημείο (Μητροπόλεως).

Γυναικείο ειδώλιο του 6.000 π.Χ. στο Αρχ. Μουσείο Βέροιας

Το ιδιαίτερο για το κατάγραφο κόσμημα του 14ου αι. είναι οι τοιχογραφίες του Θεσσαλονικέως ζωγράφου Γ. Καλλιέργη -από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της παλαιολόγειας αναγεννησιακής τέχνης- ο οποίος και υπέγραψε τη μεγαλοσύνη του στην κτητορική επιγραφή ως «Ολης Θετταλίας (=Μακεδονίας) άριστος ζωγράφος».

Ο εκάστοτε φύλακας σε συντροφεύει κι ως τη παρακείμενη εκκλησία των Αγ. Κηρύκου και Ιουλίτας με τον εξαιρετικό διάκοσμο, τα αραβόσχημα παράθυρα, τις τοιχογραφίες τις ιδίας περιόδου και τις απανοίξεις στον περίβολο που χρησίμευαν για τη διαφυγή των αγωνιστών.

Εδώ διαφαίνεται ξεκάθαρα κι η οργάνωση της χριστιανικής συνοικίας: χωρισμένη σε οικοδομικά τετράγωνα, με τειχοπερίκλειστες αυλές που προστατεύονταν από τον έξω κόσμο με ψηλούς μαντρότοιχους επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μικρές πόρτες, τις πορτοπούλες, δημιουργώντας έναν ενιαίο χώρο στον οποίο δεν επιτρεπόταν η πρόσβαση των αλλοθρήσκων.

Στις παραπάνω επισκέψιμες εκκλησίες (κατόπιν συνεννόησης, τηλ. 23310 29737), προστίθενται ο Αγιος Βλάσιος στην Κυριώτισσα και ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Ασχέτως, πάντως, της διαδρομής που θα επιλέξεις, συναντάς μικρά και μεγάλα αριστουργήματα τα οποία ανοίγουν τις πύλες τους όποτε λειτουργούνται.

Η κλασική βόλτα έχει ως αφετηρία το Βήμα του Αποστόλου Παύλου και την πλατεία Ωρολογίου (ή Ρακτιβάν), κατεβαίνει τη Μητροπόλεως και φτάνει στο μπαλκόνι της Βέροιας, την πλατεία Ελιάς, με την άκρη της να στολίζεται από το εξαιρετικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Να σημειώσουμε πως την είσοδό του κοσμεί το υπερμέγεθες κεφάλι Μέδουσας που ήταν προσαρμοσμένο στην πύλη των τειχών για να αποθαρρύνει τους εχθρούς!

Στα ενδότερα του σπουδαίου Βυζαντινού Μουσείου Βέροιας

Πίσω από τα παλιά δικαστήρια ξεδιπλώνεται η τριγωνική Μπαρμπούτα, ενώ στην απέναντι «όχθη», τα νότια τείχη ορίζονται από το Βυζαντινό Μουσείο και τα σοκάκια της Κυριώτισσας. Εύκολα κατατοπίζεσαι. Ακόμα πιο εύκολα αναγνωρίζεις στις βεροιώτικες κατοικίες το μεγαλείο της μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.

Είναι εκεί, στις απανταχού παρούσες δίφυλλες εξώθυρες με τα χαρακτηριστικά, πλατιά «γυφτόκαρφα», στις ξυλοδεσιές και τα σαχνισιά που αιωρούνται κατά εκατοντάδες πάνω απ' το κεφάλι, που στηρίζονται σε τρεμάμενα, μα ακόμα δυνατά, ξύλινα δοκάρια.

Η Μπαρμπούτα, το κόσμημα της Βέροιας, οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη βρύση απ' την οποία σύμφωνα με την παράδοση, όποιος περαστικός έπινε νερό παντρευόταν Βεροιώτισσα και έμενε για πάντα στην πόλη.

Με πιστό της σύντροφο τη βοή του «Ποταμού των Γύφτων», όπως ονόμαζαν τον Τριπόταμο κατά τον Μεσαίωνα, είχε δύο ελεγχόμενες εισόδους που μέχρι την απελευθέρωση (1912), έκλειναν το βράδυ και άνοιγαν με την ανατολή.

Και παρόλο που η εβραϊκή παρουσία στην περιοχή χρονολογείται από τα ρωμαϊκά χρόνια (στην συναγωγή ιστορείται πως μίλησε ο Απόστολος Παύλος), η κοινότητα διευρύνθηκε προς το τέλος του 15ου αι. με την άφιξη πολυάριθμων Εβραίων από την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Το λιθόχτιστο μεγαλείο της Μπαρμπούτας. Στο βάθος αριστερά, η Εβραϊκή Συναγωγή

Χίλιοι τριακόσιοι τον αριθμό τον 19ο αι., 600 μετά την απελευθέρωση, 111 επέζησαν από τον κατατρεγμό και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι τελευταίοι των τελευταίων πήραν τον δρόμο τους πίσω στο Ισραήλ – ελάχιστοι μετοίκησαν στη Θεσσαλονίκη.

Πλέον, τα παραδοσιακά σπίτια της Μπαρμπούτας αναστηλώθηκαν. Τα έντονα χρώματά τους αντιστάθηκαν στη φθορά του χρόνου. Τα διώροφα και τριώροφα αρχοντόσπιτα με τις εβραϊκές επιγραφές, τα λουλούδια και τις γιρλάντες -που λόγω των λιθόχτιστων ορίων της δεν μεγάλωναν σε μήκος αλλά σε ύψος-, φιλοξενούν ιδιώτες και πολιτιστικούς φορείς.

Σημαντικότερα εξ αυτών τα αντικριστά αρχοντικό Μπέκα, Μπόζογλου και το κτίριο Αναστασίου. Για να επισκεφθείτε τη συναγωγή επικοινωνήστε με την «κλειδοκράτορα» ξεναγό Εύη Μέσκα (τηλ. 6983 880329), η οποία αναλαμβάνει να σας μυήσει στα μυστικά της τειχοπερίκλειστης εβραϊκής πολιτείας αλλά και στο πολυπολιτισμικό θαύμα που συνιστά τη Βέροια.

Την επίσης πανέμορφη Κυριώτισσα στολίζουν πολλές καφετέριες και εστιατόρια στα οποία μετουσιώθηκαν τα αναπαλαιωμένα αρχοντικά ήδη από τις αρχές του '90. Περπατήστε τις οδούς Αγγέλων και Π. Ιωακείμ, δείτε τα «καστρόπληκτα» της πόλης (τα σπίτια, δηλαδή, που χτίστηκαν πάνω στα τείχη) και επισκεφθείτε το τριώροφο Βυζαντινό Μουσείο με τη σπουδαία εκκλησιαστική συλλογή.

Τέλος, μη φύγετε χωρίς να έχετε δοκιμάσει το κατεξοχήν βεροιώτικο γλυκό, το σιροπιαστό ρεβανί, και γιατί όχι στου «Χοχλιούρου» (πλατεία Αγίου Αντωνίου), στο πρώτο ζαχαροπλαστείο που το έφτιαξε, το ανέδειξε και ειδικεύεται στην παρασκευή του από το 1886.


Βέρμιο, Πιερία , Αλιάκμονας
Το τρίπτυχο της βεροιώτικης φύσης! Η παλιά εθνική οδός προς Κοζάνη οδηγεί στην Καστανιά και στο «στεφάνι» της, την Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά, το πνευματικό κέντρο του ποντιακού Ελληνισμού με τη (φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά) θαυματουργή εικόνα.

Πιέρια και Δάσκιο, «πρόλογος» στη λίμνη Σφηκιάς

Ετερος δρόμος φεύγει προς το χιονοδρομικό κέντρο Σέλι και το παρακείμενο Χρυσό Ελάφι, διασχίζει τα βλαχολίβαδα του Βερμίου, φτάνει στο Ξηρολίβαδο με τη μικρή λίμνη και βρίσκει την Κουμαριά με τις φημισμένες χασαποταβέρνες - δυο κόσμους ξεχασμένους μέσα σε καταπράσινες κοιλάδες.

Το τέλος δρόμου επιτυγχάνεται στο Κάτω Βέρμιο, το χωριό στο οποίο εγκαταστάθηκαν οι Βλάχοι κτηνοτρόφοι που κατέβηκαν απ' τα βουνά της Πίνδου στις αρχές του 19ου αι. και, πλέον, απολαμβάνει τα οφέλη που απορρέουν από τη φήμη του πολυσύχναστου χιονοδρομικού. Το Σέλι, εν λειτουργία από το 1934, οπότε διοργανώθηκαν και οι πρώτοι πανελλήνιοι αγώνες σκι, εμφανίζεται 1,5 χλμ. από τα τελευταία σπίτια του οικισμού, με τις πίστες του να ανάγονται από τα 1.530 έως τα 1.900 μ. υψόμετρο.

Οι μαίανδροι που ορίζουν τα Στενά του Αλιάκμονα

Φεύγοντας από την πόλη ανατολικά, οδηγείσαι στη Βεργίνα, την πρωτεύουσα του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου των Αιγών, με τα (υπό ανασκαφή) ανάκτορα, το αρχαίο θέατρο όπου δολοφονήθηκε ο Φίλιππος Β' και τους περίφημους βασιλικούς τάφους που ανακάλυψε ασύλητους το 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος. (Το 8€ εισιτήριο του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας περιλαμβάνει την είσοδο στο Αρχαιολογικό και το Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας).

Η Μεγάλη Τούμπα με τους βασιλικούς τάφους αποτελεί τον μοναδικό επισκέψιμο χώρο και στο εσωτερικό της αποκαλύπτει 4 τάφους (ο ένας του Φιλίππου), ενώ από τα εκθέματα του μουσείου ξεχωρίζουν οι χρυσές λάρνακες, τα απαστράπτοντα στεφάνια και η χρυσελεφάντινη ασπίδα που έφερε ο βασιλιάς στις επίσημες τελετές.

Πίσω στην γέφυρα της Αγίας Βαρβάρας. Από την εύφορη κοιλάδα στο υδάτινο θαύμα που είναι ο Αλιάκμονας. Ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός που πηγάζει από ελληνικό έδαφος, αρχίζει το 297 χλμ. ταξίδι από την οροσειρά του Γράμμου, διασχίζει τους νομούς Καστοριάς, Κοζάνης, Γρεβενών και Ημαθίας, και πριν εκβάλει στον Θερμαϊκό στριμώχνεται αριστοτεχνικά ανάμεσα στα Πιέρια και στο Βέρμιο, πλέκοντας τους περίφημους μαιάνδρους.

Τα επονομαζόμενα «Στενά του Αλιάκμονα» ξεδιπλώνονται για 10 χλμ. και αποτελούν περιοχή μέγιστης οικολογικής αξίας προστατευμένη από το Δίκτυο Natura. Και ναι, φτιάχτηκαν μεν από ανθρώπινο χέρι - οι λίμνες Ασωμάτων και Σφηκιάς δημιουργήθηκαν από τα φράγματα της ΔΕΗ-, μα ταίριαξαν τόσο πολύ στο τοπίο, που μοιάζουν σαν να 'ταν πάντα εκεί!

Δυο διαδρομές σε φέρνουν κοντά στα χωριά και τα μοναστήρια που «κρέμονται» από την κοίτη του. Η πρώτη ανηφορίζει προς τη μονή Τιμίου Προδρόμου (κέντρο μοναχισμού και ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Μακεδονίας -γνωστό και ως Σκήτη της Βέροιας), αγγίζει τα Ριζώματα, περνάει από το Δάσκιο και μέσω Βελβεντού μπαίνει στην Κοζάνη.

Στη Βέροια ο κατάγραφος Σωτήρας Χριστός

Η δεύτερη κινείται παράλληλα με τη λίμνη, μέχρι που μαζί κλείνουν τον κύκλο τους στη Σφηκιά. Την καλύτερη θέα στα «στενά» την έχεις από το εν λόγω μοναστήρι και απ' τη νεότερη μονή Μουτσιάλης, ενώ επαφή με τις όχθες επιτυγχάνεις λίγο πριν από τη Σφηκιά, αν ακολουθήσεις τις ταμπέλες προς το «κιόσκι των ψαράδων».

Στα πολυάνθρωπα Ριζώματα βρίσκεις βενζινάδικο κι ύστερα συνεχίζεις στο Δάσκιο απ' όπου ξεκινάει η 6 χλμ. κάθοδος προς τη λίμνη Σφηκιάς (ή Λογγά, όπως αναγράφεται στις ταμπέλες) με την ξύλινη προβλήτα και το λιμανάκι των ψαράδων.

Οι θεόρατες πλαγιές των Πιερίων που ορθώνονται γύρω σου προσφέρονται για ποδήλατο βουνού ή πεζοπορία, ενώ (μέσω Ριζωμάτων) σε μόλις 9 χλμ. «αλλάζεις νομό» στο Ελατοχώρι Κατερίνης, τον ορεινό οικισμό που οδηγεί στο ομώνυμο χιονοδρομικό. Κάπου εδώ το καταλαβαίνεις: τι κι αν το μεγαλύτερο κομμάτι της ορίζεται από τον εύφορο κάμπο; Eρχεσαι στη Βέροια; Σε υποδέχεται μια «αγκαλιά» από βουνά!

ΠΗΓΗ:thetravelbook.gr