Καρπενήσι: Ορεινό όνειρο

Αν σταθείς στις ψηλότερες γειτονιές της ευρυτανικής πρωτεύουσας και ατενίσεις τον ανοικτό ορίζοντα, θα εκπλαγείς από τον ατέλειωτο κυματισμό των βουνοκορφών που μοιάζει να πάλλεται μπροστά στα μάτια σου προς κάθε κατεύθυνση.

Πολλά ποτάμια, όπως ο Σπερχειός, ο Μέγδοβας, ο Αγραφιώτης και ο Αχελώος, πηγάζουν από την περιοχή ή τη διασχίζουν. Ανάμεσα σε ακρώρειες και βαθύσκιωτες χαράδρες, δεκάδες χωριά απλώνουν τις γειτονιές τους.

Το ίδιο το Καρπενήσι (πιθανόν από τις τουρκικές λέξεις «karbenis», δηλαδή «τόπος σκεπασμένος με χιόνι») βρίσκεται κτισμένο σε ύψος 950 μέτρων, στις πλαγιές του βουνού Βελούχι, σε μια τοποθεσία κατάφυτη από ελατοδάση, με άφθονα ρυάκια, πηγές και καταπράσινα λιβάδια. Ολα τα μαγικά συστατικά της ορεινής φύσης συμπλέκονται αρμονικά εδώ, δημιουργώντας ένα απαράμιλλο περιβάλλον που έπλασε με την πάροδο των αιώνων χαρακτήρες αγέρωχους και ανυπότακτους.

Αν και στην περιοχή έχουν ανιχνευθεί υπολείμματα αρχαίων οικισμών και στον λόφο του Αγίου Δημητρίου βρέθηκε ο «Θησαυρός του Καρπενησίου», που περιλάμβανε 35 μοναδικά αριστουργήματα χρυσοχοΐας των ελληνιστικών χρόνων, η ιστορία της ορεινής πρωτεύουσας όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα ξεκινά από τα βυζαντινά χρόνια.
Τη μεγαλύτερη ακμή της γνώρισε τον 18ο αιώνα, τότε που αποτελούσε ισχυρό πνευματικό κέντρο για την υπόδουλη Ελλάδα, μια και εδώ λειτουργούσε η σχολή του Αιτωλού Ευγένιου Γιαννούλη.

Το χιλιοτραγουδισμένο Βελούχι

Καθώς το Καρπενήσι βρισκόταν στην καρδιά της Ρούμελης και πάνω στα σταυροδρόμια των βουνών (απέχει 110 χλμ. από Αγρίνιο και 75 από Λαμία), οι ισχυροί κάθε εποχής ήθελαν να το διαφεντεύουν. Οταν δεν τα έβγαζαν πέρα με τους σκληροτράχηλους ορεσίβιους, λεηλατούσαν, ρήμαζαν και έκαιγαν την πόλη τους.

Ετσι την ορεινή πολίχνη την κατέλαβαν και τη λεηλάτησαν οι Ενετοί και αργότερα οι Τούρκοι. Τον Νοέμβρη του 1943 οι Γερμανοί, θεωρώντας πως εδώ βρισκόταν ο πυρήνας της αντίστασης, την καταλαμβάνουν και σκοτώνουν όσους βρίσκουν στον δρόμο τους, ανάμεσά τους και δεκάχρονα παιδιά. Στο τέλος πυρπολούν ολόκληρη την πόλη αφού πρώτα ανατινάζουν τα ομορφότερα και μεγαλύτερα κτίρια. Το ίδιο σκηνικό καταστροφής επαναλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1944. Συνολικός απολογισμός της γερμανοϊταλικής κατοχής: από τα 1.000 παραδοσιακά πέτρινα κτίρια της πόλης γλιτώνουν την καταστροφή μόλις 8!
Ομως ακόμη κι έτσι το Καρπενήσι θα μπορούσε να είναι η ομορφότερη πόλη της Ελλάδας, αφού η φύση προσφέρει απλόχερα γύρω του χίλιες ομορφιές.

Δυστυχώς, η εσφαλμένη ανάπτυξη των προηγούμενων δεκαετιών δεν έδωσε στην πόλη αυτό που της άξιζε. Σήμερα η δημοτική αρχή προσπαθεί με πεζοδρομήσεις, αναπλάσεις κοινοχρήστων χώρων, δημιουργία πνευμόνων πρασίνου να ανακτήσει τη χαμένη ταυτότητα της ξεχωριστής αυτής ορεινής πολιτείας.
Στην ιστορική πλατεία Μπότσαρη, ανάμεσα στους δρόμους Εθνικής Αντιστάσεως και Ζηνοπούλου, με τα θεόρατα πλατάνια και τις πέτρινες κρήνες όπου δεσπόζουν ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Τριάδας (17ος αι.) και το κτίριο του παλιού Δημαρχείου, χτυπά η εμπορική καρδιά της πόλης.

Το ορειβατικό καταφύγιο στο Βελούχι στη θέση Διαβολότοπος

Σε μικρή απόσταση από το κέντρο (2 χλμ. νότια) συναντάμε την εξοχική τοποθεσία Κεφαλόβρυσο. Πρόκειται για θαυμάσιο φυσικό χώρο με θεόρατα πλατάνια και πηγαία νερά (εδώ βρίσκονται τα κυριότερα κεφαλάρια που τροφοδοτούν τον ποταμό Καρπενησιώτη), ο οποίος την άνοιξη και το καλοκαίρι είναι ιδιαίτερα δημοφιλής για ντόπιους και επισκέπτες καθώς διαθέτει ταβέρνα και αναψυκτήριο.


Ψηλά στον Διαβολότοπο
Με τα 2.315 μέτρα του και την εντυπωσιακή χιονισμένη κορμοστασιά του, το Βελούχι κυριαρχεί στο ευρυτανικό ανάγλυφο και μαγνητίζει τα βλέμματα όλων. Είναι μάλιστα ορατό ακόμη και από τον κάμπο της Λαμίας. Καθώς ανηφορίζεις στον ορεινό δρόμο από τη Φθιώτιδα, η πληθωρική φύση του σου επιβάλλεται με την καταλυτική της παρουσία και σε κερδίζει.
Η αρχαιοπρεπής ονομασία του βουνού είναι Τυμφρηστός και οφείλεται πιθανόν στον αρχαίο βασιλιά της περιοχής Τέφραντα, γιο του Ηρακλή. Ο Στράβων το αναφέρει ως όρος Δρυόπων. Η ονομασία Βελούχι είναι μάλλον νεότερη, σλαβικής ή βλάχικης καταγωγής, και δόθηκε επί Τουρκοκρατίας. Από τον αγέρωχο αυτό ορεινό όγκο εμπνεύστηκε το ψευδώνυμό του ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Θανάσης Κλάρας (Αρης Βελουχιώτης, 1905-1945).

Η πιο εύκολη προσέγγιση στο Βελούχι είναι από τον δρόμο που συνδέει το Καρπενήσι με το χιονοδρομικό κέντρο. Συνολικά θα διανύσετε 12 χιλιόμετρα, όλα σε ασφαλτοστρωμένο και σχετικά φαρδύ δρόμο, που τον χειμώνα εκχιονίζεται συχνά. Ακόμη όμως και αν δεν λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο, αξίζει τον κόπο να έρθετε εδώ -ιδίως μια μέρα με διαυγή ατμόσφαιρα- για να απολαύσετε την απίθανη θέα. Από ύψος 1.850 μέτρων θα δείτε να απλώνεται στα νοτιοδυτικά του ορίζοντα η κοιλάδα του Καρπενησιώτη ποταμού και από πάνω της να κρέμονται οι ακρώρειες της Χελιδόνας και της Καλιακούδας.

Το καλοκαίρι μπορούν να πραγματοποιηθούν με αφετηρία τις εγκαταστάσεις του χιονοδρομικού κέντρου πολλές πεζοπορικές διαδρομές

Βόρεια και δυτικά, το πολύμορφο σύμπλεγμα των Αγραφιώτικων βουνών φράζει τον ορίζοντα. Ανάμεσά του κυλούν τα ποτάμια Μέγδοβας, Αγραφιώτης και Αχελώος. Νοτιοανατολικά ξεχωρίζουν οι ψηλότερες κορφές της Οξιάς, των Βαρδουσίων και της Γκιόνας.

Το χιονοδρομικό κέντρο στο Βελούχι βρίσκεται στη θέση Διαβολότοπος, σε ύψος 1.850 μέτρων. Δημιουργήθηκε το 1974 και απέχει από το Καρπενήσι 12 χλμ. Διαθέτει 9 πίστες σκι και 3 off- piste διαδρομές, χωρισμένες σε χρωματικές ζώνες υψομετρικής διαφοράς 1.800-2.040 μ. και 2 οργανωμένες πίστες snowboard. Η μεταφορά των χιονοδρόμων γίνεται από 7 αναβατήρες, εκ των οποίων 3 συρόμενοι και 4 εναέριοι (3 διθέσιοι και ένας τριθέσιος) με συνολική δυνατότητα εξυπηρέτησης 5.150 ατόμων/ώρα. (22370 22002, www.velouxi.gr).

Το καλοκαίρι, που τα ορεινά λιβάδια απελευθερώνονται από το χιόνι και γεμίζουν αγριολούλουδα, μπορούν να πραγματοποιηθούν με αφετηρία τις εγκαταστάσεις του χιονοδρομικού κέντρου πολλές σύντομες και ευχάριστες πεζοπορικές διαδρομές. Πληροφορίες για όλες τις δραστηριότητες στην περιοχή:www.karpenissi.gr



Mε βάση το Βελούχι
Με αρχή και τέλος της διαδρομής το Καρπενήσι, ο ενδιαφερόμενος μπορεί, ξεφεύγοντας από τα γνωστά ταξιδιωτικά μονοπάτια και διανύοντας περίπου 75 χιλιόμετρα, να πραγματοποιήσει μια θαυμάσια μονοήμερη εκδρομή ακολουθώντας τον ασφάλτινο δρόμο που γυροφέρνει περιμετρικά τον ορεινό όγκο Βελούχι.

Η φύση προσφέρει απλόχερα γύρω από το Καρπενήσι χίλιες ομορφιές

Ξεκινώντας λοιπόν από το κέντρο της πόλης, θα ακολουθήσετε τον δρόμο για Αγρίνιο. Στα 3 χλμ. και στο ύψος της τοποθεσίας Μπαγασάκι θα δείτε ταμπέλες δεξιά σας να δείχνουν για τα χωριά Στένωμα, Δομιανοί. Ο δρόμος αν και ασφάλτινος είναι αρκετά στενός και στριφογυρνά με έντονες ανηφορικές κλίσεις μέσα από ελατοδάσος.

Μετά 15 χλμ. εντυπωσιακής διαδρομής θα φτάσετε στο χωριό Στένωμα, σκαρφαλωμένο στις βόρειες πλαγιές του βουνού, σε ύψος 650 μέτρων. Αμέσως μετά (4,5 χλμ.) θα συναντήσετε το ιστορικό χωριό Παυλόπουλο (υψόμ. 780) με την παλιά εκκλησία του Αγ. Δημητρίου (κτίσμα του 1666) και έπειτα τον οικισμό Παπαδιά με την εκκλησία του Αγ. Ιωάννη Χρυσοστόμου (15ος αιώνας) να ξεχωρίζει ανάμεσα στα υπόλοιπα κτίρια.

Συνεχίζοντας την ορεινή μας διαδρομή στον περιμετρικό δρόμο του βουνού Βελούχι συναντάμε το χωριό Δομιανοί, που διατηρεί πολλά από τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά του στοιχεία (είναι ένας από τους 3 χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς της Ευρυτανίας). Εδώ δεσπόζει η ιστορική εκκλησία της Παναγιάς Δομιανίτισσας (18ος αι.) με τις υψηλής αισθητικής αγιογραφίες που χρονολογούνται στο 1787. Αξιόλογος είναι και ο παλιός νερόμυλος, που έχει αναπαλαιωθεί και βρίσκεται στην έξοδο του χωριού προς Αγία Τριάδα.

Επόμενη στάση θα κάνετε στο κεφαλοχώρι Αγία Τριάδα, το οποίο είναι περικυκλωμένο από καστανοδάσος, έχει δύο πλατείες και αρκετά παραδοσιακά πετρόκτιστα σπίτια. Είναι το μοναδικό από τα χωριά αυτής της πλευράς του βουνού που διαθέτει υποδομή για φαγητό και διαμονή.

Το κεφαλοχώρι Αγία Τριάδα

Κοντά στον οικισμό, στη βορινή πλευρά του ορεινού όγκου, πηγάζουν μερικές από τις σημαντικότερες πηγές του ποταμού Μέγδοβα (Κεφαλόβρυσο το λένε οι ντόπιοι). Το νερό τους σχηματίζει αμέσως το αγιοτριαδίτικο ποτάμι, που κυλά βιαστικά μέσα από θεόρατα πλατάνια για να σμίξει με τον Μέγδοβα κάτω από το χωριό Δομιανοί.

Στο ψηλότερο σημείο του χωριού δεσπόζει ο ναός της Αγίας Τριάδας, ο οποίος κτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού που κατέρρευσε από τους σεισμούς του 1966. Τον 18ο αιώνα η Αγία Τριάδα ήταν γνωστή για το περίφημο Σχολείο των Ελληνικών Γραμμάτων που λειτουργούσε εδώ με σχολάρχη τον αρχιμανδρίτη Ιωσήφ από τη γειτονική Φουρνά. Αξιόλογο και επισκέψιμο σήμερα είναι το Λαογραφικό Μουσείο και η Φώτειος Βιβλιοθήκη με τα σπάνια χειρόγραφα.

Από εδώ, εύκολα θα βγείτε στον εθνικό δρόμο Λαμίας-Καρπενησίου (στο ύψος της Ράχης Τυμφρηστού) ή θα ανηφορίσετε από τον καινούργιο και ασφάλτινο πλέον δρόμο -βατός μονό μετά το λιώσιμο των χιονιών- που θα σας βγάλει κατευθείαν στο χιονοδρομικό κέντρο (13 χλμ. συν 11 ως το Καρπενήσι).

Επιστρέφοντας στην πρωτεύουσα του νομού αξίζει μια στάση στο χωριό Αγιος Νικόλαος (παλιά Λάσπη), που κρύβεται μέσα στα έλατα και απέχει μόλις 8 χλμ. από την πόλη, καθώς είναι το πρώτο χωριό της Ευρυτανίας που συναντάμε ερχόμενοι από Λαμία.

Η Αγία Τριάδα (17ος αι.), η εκκλησία-σύμβολο της πόλης του Καρπενησίου

Το σημερινό του όνομα οφείλεται στον επιβλητικό ναό του Αγίου Νικόλαου, που χτίσθηκε το 1881 πάνω στα θεμέλια προγενέστερου. Το χωριό διαθέτει καλή υποδομή και δεν είναι λίγοι αυτοί που το προτιμούν για την ησυχία, την όμορφη φύση του και τη μικρή απόσταση που το χωρίζει τόσο από το Καρπενήσι όσο και από το χιονοδρομικό κέντρο.


Η μάχη του Κεφαλόβρυσου
Κάθε πέτρα τούτου του τόπου έχει να διηγηθεί ένα ηρωικό γεγονός που σφράγισε τις σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ενα από αυτά διαδραματίστηκε στο Κεφαλόβρυσο. Η τοποθεσία καταγράφτηκε στην ιστορική μνήμη στις 9 Αυγούστου του 1823 μετά τη συντριπτική ήττα του Μουσταή πασά της Σκόνδρας από τον Μάρκο Μπότσαρη.

Ο Σουλιώτης οπλαρχηγός της Επανάστασης με τα 1.200 παλικάρια του διάλεξε αυτό το σημείο για να ανακόψει την πορεία του τουρκικού στρατού, ο οποίος αποτελούνταν από 5.000 ή κατ' άλλους από 7.000 ιππείς και πεζικάριους. Αν περνούσε η τουρκική στρατιά αλώβητη από το Κεφαλόβρυσο, θα συνέχιζε την προς νότο πορεία της με σκοπό να καταπνίξει την εξεγερμένη Ρούμελη.

Ο Μπότσαρης το γνώριζε καλά αυτό και σε συνεννόηση με τους άλλους οπλαρχηγούς επιτέθηκαν το ξημέρωμα. Ο αιφνιδιασμός ήταν καταλυτικός. Οι Τούρκοι πανικοβλημένοι διασκορπίστηκαν αφήνοντας 850 νεκρούς και άφθονα πολεμοφόδια στο πεδίο της μάχης. Από τους Ελληνες σκοτώθηκαν μόνο 60, αλλά δυστυχώς πληγώθηκε θανάσιμα ο Μάρκος Μπότσαρης, γεγονός που για πολλούς ιστορικούς οδήγησε στην ήττα των Ελλήνων στα Λακκώματα.

Κορυσχάδες, το σχολείο σήμερα

Η σορός του μεταφέρθηκε μέσω του Μικρού Χωριού στον Προυσό, όπου ανάρρωνε ο Καραϊσκάκης. Μαθαίνοντας τον χαμό του Μπότσαρη, ο αρχιστράτηγος της Ρούμελης βγήκε από το καλύβι του και γονάτισε μπροστά στον νεκρό ψιθυρίζοντας: «Ας δώσει ο Θεός να πάω κι εγώ, Μάρκο μου, από τέτοιο θάνατο».

Μετά τον Προυσό η πομπή κατηφόρισε για το Μεσολόγγι, όπου στις 10 Αυγούστου 1823 έγινε η κηδεία του, την οποία περιγράφει και ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ. Ποιήματα για τον θάνατο του αγωνιστή έγραψαν όχι μόνο ο Διονύσιος Σολωμός, αλλά και ο Αμερικανός ποιητής Fitz-Greene Halleck, όπως επίσης ο Ελβετός ποιητής Juste Olivier, ενώ ο Ιούλιος Βερν σε διήγημά του τον τοποθετεί ανάμεσα στις ηρωικές μορφές του αιώνα του που πολέμησαν για την ελευθερία.

Η φήμη του ηρωικού αγωνιστή είχε περάσει τα ελλαδικά σύνορα. Ετσι οι Τούρκοι όταν έμαθαν για τον θάνατό του, ενθουσιασμένοι από το αναπάντεχα χαρμόσυνο γι' αυτούς νέο, διέταξαν πανηγυρικούς κανονιοβολισμούς σε όλα τα κάστρα τους. Τόσο πολύ λογάριαζαν αλλά και φοβόντουσαν το θάρρος, την εξυπνάδα και το στρατηγικό μυαλό του θρυλικού Σουλιώτη.


Κορυσχάδες: Η βουλή των βουνών
Το ιστορικό χωριό Κορυσχάδες (950 υψόμ.) απέχει μόλις 6 χλμ. από το Καρπενήσι. Ο οικισμός έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός και είναι από τους πιο καλοδιατηρημένους της Ευρυτανίας. Το όνομά του πιθανόν να προήλθε από την αρχαία λέξη κόρυς (= περικεφαλαία), μια και στην περιοχή λειτουργούσαν καμίνια και κατασκευάζονταν πολεμικά αντικείμενα, ανάμεσά τους και περικεφαλαίες.

...και το σχολείο όπως ήταν τον Μάη του 1944

Στην πλατεία του χωριού θα δείτε το σχολείο των Κορυσχάδων. Ετούτο το κτίριο πέρασε στην ιστορία όταν τον Μάιο του 1944 συνήλθε εδώ το Εθνικό Συμβούλιο της Κυβέρνησης του Βουνού. Μεσούσης της Κατοχής, ψηφίσαν 1.000.000 Ελληνες οι οποίοι εξέλεξαν 250 εθνοσυμβούλους προερχόμενους από όλη την Ελλάδα και από ένα ευρύ πολιτικό και κοινωνικό φάσμα (ακαδημαϊκοί, δάσκαλοι, πανεπιστημιακοί, στρατηγοί, μητροπολίτες, καλλιτέχνες, αγρότες, τεχνίτες κ.ά.).

Σήμερα, αν και αναπαλαιωμένο, το παλιό σχολείο διατηρεί την αρχική του μορφή και φιλοξενεί το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης. Τα εκθέματα δεν είναι σπουδαία, όμως βλέποντας τις φωτογραφίες της Κυβέρνησης του Βουνού και τους εσωτερικούς χώρους ίδιους και απαράλλαχτους, σχεδόν με συγκίνηση αισθάνεσαι τον ενθουσιασμό εκείνων των ανθρώπων που συνεδρίαζαν εδώ κάτω από την μπότα των κατακτητών, για να κάνουν το όραμά τους για μια δημοκρατική και ελεύθερη Ελλάδα πραγματικότητα.

Στην αίθουσα αυτή, την ίδια που κάποτε ήταν κατάμεστη από τους εθνοσυμβούλους, ακούς την μπάντα των μουσικών της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ να παίζει τον Εθνικό Υμνο! Η συνεδρίαση, που κράτησε από τις 14 έως τις 27 Μαΐου, επικύρωσε την εξουσία της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) ως αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης και ξεκίνησε με τον όρκο των εθνοσυμβούλων, έναν όρκο ιδιαίτερα επίκαιρο στις μέρες μας του οποίου η υπενθύμιση επιβάλλεται:

«Ορκίζομαι ότι θα εκτελώ πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος του Εθνικού Συμβουλίου, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της Πατρίδας μου και του Ελληνικού Λαού. Οτι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της χώρας μου απ' τον ζυγό των καταχτητών, ότι θα υπερασπιστώ παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά του και για τα κυριαρχικά του δικαιώματα».

Οι Κορυσχάδες είναι ένα από τα ομορφότερα και πιο ιστορικά χωριά της Ευρυτανίας

Από την όμορφη πλατεία των Κορυσχάδων μπορεί να ξεκινήσει μια αξιόλογη πεζοπορική διαδρομή, η οποία διασχίζει τον οικισμό, περνά μέσα από θαυμάσιο ελατοδάσος και καταλήγει ύστερα από 4 χιλιόμετρα στη μονή Κουμασίων (17ος αιώνας).

Επίσης, είτε με αυτοκίνητο είτε με τα πόδια, το ίδιο ενδιαφέρουσα είναι η ασφάλτινη διαδρομή που συνδέει το χωριό Κορυσχάδες με το γειτονικό χωριό Γοργιανάδες (2 χλμ.) μόλις 4 χιλιόμετρα μακριά από το Καρπενήσι. Στην αρχή του δρόμου από Καρπενήσι για Κορυσχάδες βρίσκεται το Πάρκο Τουριστικής Ιππασίας, όπου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να πάρουν τα πρώτα μαθήματα από επαγγελματίες εκπαιδευτές μέσα σε περιφραγμένο χώρο ή να κάνουν σύντομες βόλτες με άλογα στην ακροποταμιά (www.saloonpark.gr).


Από το Καρπενήσι στον Προυσό
Δυο μεγάλοι ορεινοί όγκοι παραμερίζουν το μπόι τους για ν' αφήσουν τόπο σ' ένα μικρό ποτάμι να κυλήσει τα βιαστικά νερά του. Αυτήν την πρόσκαιρη καλοσύνη των βουνών εκμεταλλεύτηκαν οι άνθρωποι για να στήσουν τα χωριά τους, εδώ στην καρδιά του πιο ορεινού νομού της χώρας. Καλώς ήλθατε λοιπόν στην Ευρυτανία και στα χωριά της Ποταμιάς.

Και για όσους δεν κατάλαβαν, αυτό το οδοιπορικό θα πραγματοποιηθεί παρέα με τον ποταμό Καρπενησιώτη, ο οποίος διασχίζει μια από τις ομορφότερες ορεινές κοιλάδες της Ελλάδας την οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «Ποταμιά».

Ιππασία στις όχθες του Καρπενησιώτη

Αφήνοντας πίσω το αστικό τοπίο της πόλης του Καρπενησιού, ο δρόμος, από τα πρώτα κιόλας χιλιόμετρα, συντονίζεται με τις διαθέσεις του ποταμού Καρπενησιώτη. Το οδόστρωμα ελίσσεται παράλληλα με τις όχθες του, στενεύει εκεί που φαρδαίνει το ποτάμι, απλώνεται όταν περιορίζεται το νερό.

Κατηφορίζοντας προς Νότο, αφήνουμε πίσω μας το οξύκορφο Βελούχι, προσπερνάμε τη διασταύρωση για Κορυσχάδες και εγκλωβιζόμαστε στην αγκαλιά της κατάφυτης κοιλάδας. Δεξιά φράζει τον ορίζοντα ο μακρόστενος όγκος του βουνού Χελιδόνα με ύψος 1.975 μέτρα και αριστερά η Καλιακούδα κατά 126 μέτρα ψηλότερη.

Εδώ λοιπόν κάτω από τις «φτερούγες» των δύο ευρυτανικών βουνών, συναντάμε μερικά από τα πιο γνωστά ορεινά θέρετρα όπως είναι το Μικρό και το Μεγάλο Χωριό, επίσης το πασίγνωστο μοναστήρι του Προυσού -δεύτερο σε επισκεψιμότητα ύστερα από αυτό της Παναγιάς της Τήνου- και τρία από τα πιο ενδιαφέροντα ορεινά ποτάμια της χώρας, τον Καρπενησιώτη, τον Τρικεριώτη και τον Κρικελοπόταμο.

Ομως όχι μακριά από τον κεντρικό οδικό άξονα Καρπενησίου – Προυσού, πίσω από τις βαθιές χαραδρώσεις και τις επάλξεις των βουνών, κρύβεται ένας τόπος που αντέχει στον χρόνο, ένας τόπος όπου θρύλοι και μνήμες συναντούν την ιστορία. Εδώ ψηλά στα κορφοβούνια, στ' αυλακωμένα φαράγγια και στα απροσπέλαστα ρουμάνια, ο Μπότσαρης και ο Κατσαντώνης συναντούν τον μυθικό τοξοβόλο Εύρυτο και ο Καραϊσκάκης τους καπεταναίους της Ελεύθερης Ελλάδας του '44.

Για να φτάσεις στον Προυσό, θα πρέπει να περάσεις από τις «Συμπληγάδες»

Στα 7 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι θα δούμε αριστερά τον δρόμο που θα μας φέρει εύκολα στο χωριό Κλαυσί (υψόμ. 850). Η παράδοση που φθάνει στις μέρες μας από τα βάθη του χρόνου, θέλει το χωριό Κλαυσί ή Κλαύσιο να οφείλει το όνομά του στους θρήνους -το γοερό κλάμα- των διασωθέντων κατοίκων μετά την τρομερή σφαγή των επιδρομέων Γαλατών, το 279 π.χ. Ισως κάπου εδώ να τοποθετείται και η αρχαία Οιχαλία, πρωτεύουσα της Ευρυτανίας που είχε βασιλιά τον δεινό τοξότη Εύρυτο. Στην παλαιοχριστιανική Βασιλική που βρίσκεται εδώ, αφιερωμένη στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και μετέπειτα Αγιο Λεωνίδη, θα δείτε να διασώζεται σε καλή κατάσταση ένα περίτεχνο ψηφιδωτό δάπεδο του 6ου αιώνα. Το Κλαυσί διαθέτει ξενώνες, καλές ταβέρνες και θαυμάσια θέα στην κοιλάδα και τα βουνά.

Επιστρέφουμε στον παραποτάμιο δρόμο Καρπενησίου - Προυσού και συνεχίζουμε τη νοτιοδυτική πορεία μας. Η επόμενη παράκαμψη θα γίνει για να επισκεφτούμε τους όμορφους και ήσυχους οικισμούς Βουτύρο και Νόστιμο που απέχουν μόλις 9 και 11 χιλιόμετρα αντίστοιχα από την πρωτεύουσα του νομού. Και τα δυο χωριά διαθέτουν υποδομές, είναι περικυκλωμένα από θεόρατα έλατα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εφαλτήριο για θαυμάσιες πεζοπορικές διαδρομές.

Ενδεικτικά θ' αναφερθούμε στην ανηφορική διαδρομή (1.200 μέτρα) από τη νοικοκυρεμένη πλατεία του Βουτύρου όπου δεσπόζει ο μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας Παρασκευής (κτίσμα 1926) έως την εκκλησούλα του Αϊ-Γιάννη όπου από υψόμετρο 1.000 μέτρων θα απολαύσετε την υπέροχη θέα σε όλο σχεδόν το μήκος της κοιλάδας.

Καλιακούδα, η ψηλότερη κορυφή (2.099 μ.)

Ετσι για την ιστορία να επισημάνουμε πως το όνομα του χωριού Βουτύρο οφείλεται σ' έναν από τους πρώτους προέδρους του, ο οποίος ήταν παραγωγός βουτύρου και τον αποκαλούσαν χαριτολογώντας Βουτυρά.

Το χωριό Νόστιμο βρίσκεται σε ύψος 920 μέτρων και σύμφωνα με τον θρύλο πήρε το όνομά του από τον Αλή Πασά, ο οποίος όταν πέρασε από εδώ χαρακτήρισε το νερό των πηγών του σαν το πιο νόστιμο νερό που είχε πιει ποτέ. Μάλιστα από τον άκρατο ενθουσιασμό του, έκτισε ένα σπίτι δίπλα στην πηγή που τον ξεδίψασε. Στο ποτάμι του Νόστιμου, μόλις λίγα μέτρα από το χωριό, διασώζεται ο παλιός νερόμυλος του «Πέτσικα», αφημένος στη φθορά του χρόνου.


Μικρό και Μεγάλο Χωριό
Το Μικρό και το Μεγάλο Χωριό απλώνουν τις όμορφες γειτονιές τους σε δύο κατάφυτες αντικριστές πλαγιές, της Χελιδόνας και της Καλιακούδας αντίστοιχα, ανάμεσα από τις οποίες κυλά τα δροσερά νερά του ο Καρπενησιώτης.

Αφήνοντας τον κεντρικό δρόμο, αν στρίψουμε δεξιά θα πάμε εύκολα στο Μικρό Χωριό. Ακολουθώντας τον δρόμο αριστερά, έπειτα από σύντομη περιήγηση και αφού περάσουμε την πλατανοσκέπαστη τοποθεσία του Αϊ-Θανάση, θα δούμε το Μεγάλο Χωριό, κτισμένο σε ύψος 750 μέτρων. Μαζί με το μικρότερο χωριό Γαύρος που βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο, αποτελούν ουσιαστικά ενιαίο οικισμό.

Θέση Διπόταμα. Εδώ σμίγουν ο Καρπενησιώτης με τον Κρικελλοπόταμο

Γνωστό στους ντόπιους και σαν «το Τρανό Χωριό» ξεχωρίζει από τα όμορφα και καλοβαλμένα αρχοντόσπιτα που έκτισαν Μεγαλοχωρίτες μετανάστες, προερχόμενοι κυρίως από την Κων/πολη όπου είχαν διοριστεί σε υψηλόβαθμα αξιώματα. Ο πιο γνωστός από αυτούς του σπουδαίους αξιωματούχους ήταν ο Καρυοφύλλης που από τα 1641 έως τα 1691 χρημάτισε Μεγάλος Λογοθέτης στο Πατριαρχείο (τίτλος υψηλού αξιώματος στη Βυζαντινή αυτοκρατορία που ακόμα και σήμερα αποδίδεται από το Πατριαρχείο σε έγκριτα μέλη της κοινωνίας, βιομήχανους και εφοπλιστές).

Οργανωμένο τουριστικό θέρετρο απ' τα παλαιότερα της Ευρυτανίας, το Μεγάλο Χωριό συνδυάζει υπέροχα τη γραφικότητα μιας καθαρόαιμης ορεινής κοινότητας με τις φυσικές ομορφιές και την άψογη τουριστική οργάνωση. Αξίζει να επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο, αλλά και την ιδιωτική Λαογραφική Συλλογή του παπά Κώστα Λαμπαδάρη. Εξαιρετικά ευχάριστη είναι η λιθόστρωτη διαδρομή που ξεκινά από το κέντρο του οικισμού, περνά από το ποτάμι και κατηφορίζει μέσα από τις γειτονιές για τον οικισμό Γαύρος.

Σχεδόν πάνω στον δρόμο Καρπενησίου – Προυσού βρίσκεται ο νεοσύστατος οικισμός του Νέου Μικρού Χωριού που δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 όταν οι κατολισθήσεις που έγιναν το 1963, κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού παλιού Μικρού Χωριού.

Σήμερα ο τόπος έχει ησυχάσει από τη μανία της φύσης και αν δεν έχεις ακούσει κάτι για εκείνη τη συμφορά, δεν πρόκειται να διακρίνεις καμία αλλοίωση στο τοπίο. Οι ντόπιοι όμως θα σου δείξουν την πλαγιά που γλίστρησε από τη ράχη της Χελιδόνας καταπλακώνοντας τα σπίτια και 13 ανθρώπους. Το κακό θα ήταν μεγαλύτερο αν δεν ήταν Κυριακή καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στην εκκλησία.

Μεγάλο ή Τρανό Χωριό, το κεφαλοχώρι της Ποταμιάς

Ομως το ιστορικό αυτό χωριό της Ευρυτανίας έγινε γνωστό στο πανελλήνιο κυρίως από δύο σημαντικά γεγονότα που καταγράφτηκαν στις σελίδες της ιστορίας. Εδώ σε παρακείμενη βρύση έπλυναν το νεκρό σώμα του Μάρκου Μπότσαρη μετά τη μάχη στο Κεφαλόβρυσο, ενώ στις 18 Δεκέμβρη του 1942 ο Αρης Βελουχιώτης με τους αντάρτες του αντιμετώπισε τάγμα 2.000 Ιταλών. Οι κατακτητές σε αντίποινα εκτέλεσαν αρκετούς κατοίκους και έκαψαν ζωντανούς τον παπά και τον ενωμοτάρχη.

«...το δόλιο το Μικρό Χωριό και πάλι ανταριάζει...» έγραψε στο θρυλικό αντάρτικο τραγούδι της η νεαρή τότε Επονίτισσα Ναυσικά Φλέγκα Παπαδάκη.
Παρ' όλα αυτά, ο οικισμός έχει αρχίσει να ζωντανεύει και πάλι. Αλλά δυστυχώς ανάμεσα σε όσα από τα μεγαλόπρεπα πετρόκτιστα σπίτια διασώθηκαν από τις κατολισθήσεις, άρχισαν να ξεφυτρώνουν όλο και περισσότερες νεόδμητες κατασκευές και ξύλινα σαλέ!

Μια πολύ ευχάριστη διαδρομή που γίνεται με τα πόδια ξεκινάει από την πλατεία του Μικρού Χωριού, ακολουθεί τον στενό χωματόδρομο και καταλήγει μετά από 1.400 μέτρα εύκολης πορείας στο ξωκλήσι του Αγίου Σώστη που κρύβεται μέσα σε ελατόδασος.
Από αυτό το σημείο θα απολαύσετε την καλύτερη θέα στη χαράδρα του Καρπενησιώτη, αλλά και στις ακρώρειες της Καλιακούδας.


Από το Κλειδί στον Προυσό

Ελάχιστα από τα παλιά αρχοντόσπιτα του Μικρού Χωριού διασώθηκαν από την κατολίσθηση του 1963

Μετά το Μεγάλο Χωριό το τοπίο δείχνει όλη την άγρια ομορφιά του. Βράχια που κρέμονται από πάνω σου, αφρισμένα νερά και βουερά φαράγγια παίρνουν τη θέση του ήπιου παρόχθιου τοπίου και των ελάτων. Αποκορύφωμα της διαδρομής η θέση «Κλειδί», όπου από το ειδικό παρατηρητήριο θα επιτηρήσετε όλη την αγριάδα του φαραγγιού.

Αμέσως μετά ο ποταμός Καρπενησιώτης στη θέση «Διπόταμα» σμίγει με τον Κρικελοπόταμο. Το νέο ποτάμι ονομάζεται Τρικεριώτης και φεύγει με πορεία νότια για την προκαθορισμένη συνάντησή του με την τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών, διασχίζοντας μια απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς, κοιλάδα. Στη θέση «Διπόταμα» δίνουν το ραντεβού τους οι καγιάκερ που έχουν κατέβει τον Καρπενισιώτη ή τον Κρικελλοπόταμο.

Εδώ ρίχνονται και οι βάρκες για ράφτιγκ που θα ακολουθήσουν την αφρισμένη ράχη του Τρικεριώτη έως τη λίμνη των Κρεμαστών (πληροφορίες: www.active.com.gr, www.trekking.gr).
Επίσης, από εδώ δύσκολοι φιδογυριστοί δρόμοι οδηγούν στα χωριά Δερμάτι, Χελιδόνα, άλλα και προς τη λίμνη Κρεμαστών, μέσω του χωριού Ασπρόπυργος.

Η Μονή Προυσού και ο δρόμος Καρπενησίου - Προυσού χαραγμένος στον βράχο αντίκρυ

Πάνω στον κεντρικό οδικό άξονα, πολύ κοντά στο χωριό Προυσός, σε μια καλά κρυμμένη «φωλιά» στις νοτιοδυτικές παρυφές της Καλιακούδας, βρίσκεται η Μονή Προυσού. Το σημείο παλιότερα ήταν στρατηγικό καθώς εδώ συνέκλιναν οι δρόμοι που συνέδεαν την Αιτωλοακαρνανία με την Ευρυτανία και τη Θεσσαλία. Το μοναστήρι θαρρείς και είναι γαντζωμένο σε μία κόχη του φαραγγιού κάτω από επιβλητικά βράχια και δύσβατα περάσματα που εποπτεύουν οι δύο πέτρινοι πύργοι που έκτισε ο Καραϊσκάκης για να προστατεύσει τον χώρο της μονής.

Το καθολικό της χτίστηκε μέσα στην ιερή σπηλιά που βρέθηκε η εικόνα της Παναγιάς, έργο όπως πιστεύεται του Ευαγγελιστή Λουκά. Η περιπέτεια της εικόνας ξεκινά από τα χρόνια της εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Θεόφιλος (829-842). Τότε ήταν που η εικόνα βρέθηκε εδώ στα ευρυτανικά βουνά από την Προύσα της Μικράς Ασίας και σύμφωνα με την παράδοση παρουσιάστηκε στους βοσκούς της περιοχής με τρόπο θαυματουργό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το ασημένιο κάλυμμά της ήταν δώρο του Γ. Καραϊσκάκη. Τον Αύγουστο του 1944 οι Γερμανοί πυρπόλησαν το μοναστήρι επειδή ήταν κρησφύγετο των ανταρτών.

Η μονή Κουμασίων, κρυμμένη στο δάσος της Χελιδόνας

Από τον Προυσό ακολουθώντας ευδιάκριτο μονοπάτι θα προσεγγίσετε τη Μαύρη Σπηλιά που κρύβεται σε μοναδικής ομορφιάς φυσική χαράδρα με τρεχούμενα νερά και καταρράκτες (πορεία 25 λεπτά). Στη σπηλιά αυτή έβρισκαν καταφύγιο επί Τουρκοκρατίας τα γυναικόπαιδα. Μόλις 4 χιλιόμετρα από τον Προυσό (ασφάλτινος δρόμος) θα βρούμε το μικρό και άγνωστο στους περισσότερους χωριό Τόρνος, εγκλωβισμένο ανάμεσα σε βρόχινες εξάρσεις και χαραδρώσεις. Από εδώ αφού επισκεφθείτε τη εκκλησία της Αγίας Τριάδας, ακολουθώντας σημαδεμένα μονοπάτια, θα προσεγγίσετε το πέτρινο γεφύρι, τους καταρράκτες, τη Μεγάλη Βρύση και την ονειρεμένη τοποθεσία του Μικρού Πανταβρέχει.


Oι ωραιότερες διαδρομές σε χωματόδρομο
Οι προτεινόμενες διαδρομές σε χώμα σκαρφαλώνουν σε μεγάλα υψόμετρα, διασχίζοντας πολλές φορές εξαιρετικά δύσβατες περιοχές. Η καλύτερη εποχή για περιηγήσεις χωρίς δυσάρεστα απρόοπτα είναι περίπου από τον Μάιο έως τα μέσα του Νοέμβρη.
Ενας καλός χάρτης της περιοχής σε κλίμακα 1:50.000 είναι ιδανικός για περιηγήσεις. Βέβαια πάντα θα ήταν φρόνιμο να υπάρχει κάποιος στη συντροφιά που να γνωρίζει τα κατατόπια. Φυσικά σε κάθε περίπτωση η συναίνεση και η απλή λογική αποτρέπουν από άσκοπες περιπέτειες.

Κορυσχάδες – Μονή Κουμασίων – Βούτυρο – Νόστιμο (14 χλμ.): Από το παραδοσιακό χωριό ακολουθούμε τον χωματόδρομο που οδηγεί μετά 4 χιλιόμετρα στη Μονή Κουμασίων. Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1661 και καταστράφηκε από τους Τούρκους όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1821 και ξανακτίστηκε μετά την απελευθέρωση. Ομως τον Αύγουστο του 1944 είχε την ίδια τύχη αφού το πυρπόλησαν οι Γερμανοί. Χίλια μέτρα μετά τη μονή υπάρχει μια διασταύρωση: Ο δρόμος αριστερά οδηγεί στο χωριό Βουτύρο, ενώ αν πάμε δεξιά θα συνεχίσουμε διασχίζοντας την υπέροχη ορεινή φύση, για το χωριό Νόστιμο (6 χλμ.), όπου πατάμε και πάλι άσφαλτο.

Το χωριό Τόρνος και η εκκλησία της Αγ. Τριάδας

Μεγάλο Χωριό – Ανιάδα (16 χλμ.): Από το κέντρο του Μεγάλου Χωριού ανηφορίζουμε σε καλό, αλλά με έντονες ανηφορικές διαθέσεις δρόμο που σέρνεται ανάμεσα στο πυκνό ελατόδασος. Στα 9 χιλιόμετρα βγαίνουμε στον αυχένα Λακκώματα (υψόμ. 1.400). Σε τούτο το σημείο που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον κώνο της ψηλότερης κορφής, ο δρόμος διακλαδίζεται.
Το ένα παρακλάδι τραβά βόρεια και βγαίνει στην Ανιάδα (7 χλμ. ) μετά από μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδρομή μέσα από δάσος στον πυρήνα του θαυμαστού ορεινού συμπλέγματος της Καλιακούδας. Το άλλο παρακλάδι στρέφεται νότια κι αρχίζει με απανωτές στροφαές να σκαρφαλώνει στις αποσαρθρωμένες και γυμνές πλαγιές του βουνού, ενώ δευτερεύοντες δασικοί δρόμοι οδηγούν και πάλι στην Ανιάδα και τα Ψιανά.

Εμείς κατευθυνόμαστε προς Στουρνάρα διανύοντας 12 χλμ. εξαιρετικά επίπονης κατάβασης με κλίσεις και πολλές στροφές και από εκεί συνεχίζουμε για τους καταρράκτες του «Πάντα Βρέχει». Οποια πορεία κι αν ακολουθήσετε να ξέρετε ότι σας περιμένει άφθονη λάσπη και πιθανόν χιόνι που σε αυτά τα υψόμετρα έρχεται νωρίς τον Νοέμβρη και φεύγει αργά τον Μάη, ενώ πριν επιχειρήσετε οτιδήποτε, σκόπιμο είναι να ρωτήσετε τους ντόπιους για την κατάσταση του δρόμου.

Τρεις μαγευτικές διαδρομές

Θέα στη λίμνη των Κρεμαστών από τα Τσαγκαράλωνα λίγο έξω από τα Φιδάκια

Πριν από λίγα χρόνια, εφορμώντας από το Καρπενήσι, θα έπρεπε να ζήσεις μια μικρή περιπέτεια για να προσεγγίσεις αυτές τις ορεινές κοινότητες. Σήμερα πλέον οι δρόμοι είναι ασφάλτινοι, ενώ οι νέες χαράξεις έχουν ελαχιστοποιήσει τις αποστάσεις. Μη χάσετε λοιπόν την ευκαιρία να γνωρίσετε το άλλο πρόσωπο της Ευρυτανίας με τρεις «ειδικές» διαδρομές που με πρώτη ματιά μπορεί να δείχνουν ότι κινούνται σε αντιδιαμετρικά σημεία του ορίζοντα, έχουν όμως όλες έναν κοινό στόχο, την ανακάλυψη της ανεπιτήδευτης, ορεινής φύσης.


Φουρνά, κρυφτό με τα έλατα
Στην αρχή θα τραβήξετε, όπως όλοι, τον δρόμο που συνδέει τη Λαμία με το Καρπενήσι. Κομβικό σημείο είναι το χωριό Αγιος Γεώργιος (48 χλμ. από Λαμία) όπου θα ανεφοδιαστείτε με καύσιμα. Θα αφήσετε τον κεντρικό δρόμο και θα στρίψετε δεξιά όπως δείχνουν οι ταμπέλες για Παλαιόκαστρο - Φουρνά. Από εδώ και πέρα η ανάβαση καλά κρατεί!

Ο δρόμος μέχρι τη Φουρνά είναι πλέον ασφάλτινος, όμως οι αλλεπάλληλες στροφές εξακολουθούν να αποτελούν το «καθαρτήριο» για την είσοδο στον κόσμο των βουνών. Μετά από αυτήν την δοκιμασία, τα υπόλοιπα θα τ' αναλάβουν τα έλατα, τα λιβάδια στα υψίπεδα, οι χιονισμένες ακρώρειες, τα γρήγορα ποτάμια, ο μυρωδάτος ιονισμένος αέρας... Σαν μια τελετουργία ιερή που θα σας μυήσει στα μυστικά του πανέμορφου τούτου τόπου, με όλες τις αισθήσεις να χαλαρώνουν, καθώς θα περιπλανώνται ελεύθερες στον ορεινό ορίζοντα.

Το πρώτο χωριό που θα συναντήσετε είναι το Παλαιόκαστρο. Αφού το προσπεράσετε συνεχίζετε για ακόμη 16 χλμ. μέχρι τη Φουρνά. Χιλιόμετρο το χιλιόμετρο, καθώς σκαρφαλώνετε ψηλότερα, η πορεία γίνεται όλο και πιο ενδιαφέρουσα.

Η Μεγάλη Βρύση, στα μισά της διαδρομής από Δομνίστα προς Ευηνολίμνη

Η Φουρνά βρίσκεται σε ύψος 850 μέτρων στη ράχη του βουνού Λυκομνήματα. Πρόκειται για ένα ζωντανό χωριό και σίγουρα το κεφαλοχώρι της περιοχής. Διαθέτει γυμνάσιο, δημόσιες υπηρεσίες, βιοτεχνίες επεξεργασίας ξύλου και αρκετούς νέους ανθρώπους που εξακολουθούν παρά τις αντίξοες συνθήκες να παραμένουν στον τόπο τους.

Η κεντρική πλατεία με τον θεόρατο πλάτανο, τους παλιούς καφενέδες, τα εμπορικά και τις ψησταριές, αποτελεί χωρίς καμία αμφιβολία σημείο αναφοράς για ντόπιους και περαστικούς. Εδώ βρίσκεται η εντυπωσιακή εκκλησία της Μεταμόρφωσης με αγιογραφίες του γνωστού αγιογράφου Διονυσίου και η προτομή του οπλαρχηγού Κώστα Λεπενιώτη που δολοφονήθηκε το 1815 από οπλοφόρους του Αλή Πασά, καθώς έβγαινε από την εκκλησία.

Η Φουρνά ήταν πασίγνωστη στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα από τη μονή της Ζωοδόχου Πηγής, όπου δίδασκε ο ιερομόναχος Διονύσιος (1670-1744), συγγραφέας του αξιόλογου για την εποχή του, έργου «Ερμηνεία της Ζωγραφικής» το οποίο μεταφράστηκε σε διάφορες γλώσσες και αποτέλεσε για πολύ καιρό βασικό εγχειρίδιο για τους ορθόδοξους αγιογράφους ανά την υφήλιο. Ο πιο διάσημος ίσως μαθητής του Διονυσίου ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Το χωριό καθώς βρίσκεται σε κομβικό σημείο είναι ιδανικό εφαλτήριο για όσους θέλουν να περιηγηθούν τόσο προς την Ευρυτανία, όσο και προς τα ορεινά της Φθιώτιδας και του Νομού Καρδίτσας. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τη διαδρομή προς Βράχα όπου θα δείτε το ομώνυμο μοναστήρι, κτίσμα του 1745 με θαυμάσιες αγιογραφίες.

Αναπαλαιωμένο αλώνι στα Φιδάκια

Ενδιαφέρουσα είναι και η διαδρομή προς Κλειστό ή Κλειτσό απ' όπου μπορείτε να συνεχίσετε είτε προς τη λίμνη Πλαστήρα είτε προς τα Ευρυτανικά Αγραφα. Φυσικά μένοντας στη Φουρνά ακολουθώντας τους δρόμους των βουνών μέσω Αγίας Τριάδας (βλέπε αφιέρωμα στο Βελούχι), μπορείτε να έρθετε στην πρώτευσα του νομού, διανύοντας όχι περισσότερα από 40 χιλιόμετρα.


Στα Φιδάκια των κορφών
Αν και μόλις 25 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα, τα Φιδάκια θαρρείς και βιώνουν τον δικό τους αυθεντικό τρόπο ζωής. Για να έρθεις μέχρι εδώ θα απολαύσεις το κάθε χιλιόμετρο που σε βάζει όλο και πιο βαθιά σε αυτό που ονομάζουμε ανόθευτη ορεινή φύση.

Ξεκινώντας από το Καρπενήσι θα ακολουθήσουμε τον δρόμο για Αγρίνιο. Μετά από 8 χλμ. και καθώς θα έχουμε περάσει την τοποθεσία Μπαγασάκι, θα στρίψουμε αριστερά προς Φιδάκια, σύμφωνα με τις πινακίδες. Στη συνέχεια, σύντομες παρακάμψεις από την κεντρική πορεία, θα σας φέρουν στα χωριά Στεφάνι (18 χλμ. από Καρπενήσι), Μηλιά (19 χλμ. από Καρπενήσι), Σελλά (23 χλμ. από Καρπενήσι).

Τελικός προορισμός τα Φιδάκια, ένα από τα ομορφότερα και πιο άγνωστα χωριά της Ευρυτανίας που βρίσκεται κτισμένο στις βορειοδυτικές υπώρειες του βουνού Χελιδόνα και διαθέτει υποδομές για φαγητό και διαμονή.

Φιδάκια, ένα υπέροχο και όχι τόσο γνωστό χωριό

Οι ντόπιοι αποκαλούν το χωριό τους «Φθάκια», ενώ κάποιοι ερευνητές υποθέτουν (πιθανόν παρακινδυνευμένα) πως εδώ βρισκόταν η αρχαία Φθία, η πόλη του ομηρικού ήρωα Αχιλλέα. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν πως στην περιοχή ευημερούσε η πόλη Οιχαλία, πρωτεύουσα των αρχαίων Ευρυτάνων, που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς των Δρυόπων Μελανέας.

Το χωριό απλώνει τα σπίτια του σε υψόμετρο 960 μέτρων προσφέροντας περιμετρική θέα τόσο προς τα δασωμένα γύρω υψώματα όσο και προς τη λεκάνη της λίμνη των Κρεμαστών, αλλά και προς τα Θεσσαλικά Αγραφα (με καθαρό καιρό διακρίνεται στο βορειοανατολικό άκρο του ορίζοντα η περίφημη Κοιμωμένη των Αγράφων).

Στο κέντρο του οικισμού κυριαρχεί ο ναός της Γέννησης της Θεοτόκου με το παλιό ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις σκαλιστές πέτρες στο δάπεδο. Ολόγυρα ξεδιπλώνονται τα καλντερίμια που οδηγούν στις παραδοσιακές γειτονιές. Από την πλατεία ανεβαίνοντας τα 92 σκαλοπάτια θα βγείτε στην τοποθεσία Πέντε Αλώνια όπου εκτός από τη θέα θα δείτε τα παλιά αλώνια του χωριού.

Ο Κρικελλοπόταμος όπως τον βλέπουμε από τη γέφυρα

Από τα Φιδάκια συνεχίζοντας την προς δυσμάς πορεία (ο δρόμος παραμένει για λίγο ακόμη ασφάλτινος), εύκολα θα βρεθείτε στη θέση Τσαγκαράλωνα (υψόμ. 1050) που βρίσκεται πάνω στον δρόμο ο οποίος συνδέει τα Φιδάκια με την κοιλάδα του Τρικεριώτη ποταμού. Υπάρχει πηγή με τρεχούμενο νερό, κιόσκι και πέτρινοι πάγκοι απ' όπου ο επισκέπτης ατενίζει ένα μεγάλο μέρος της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών και τη γέφυρα της Επισκοπής που συνδέει την Ευρυτανία με την Αιτωλοακαρνανία και τα πολύκορφα Αγραφα. Επίσης υπέροχο από εδώ είναι το δειλινό. Από Τσαγκαράλωνα αν θέλετε συνεχίζετε για την κοιλάδα του ποταμού Τρικεριώτη.

Ο δρόμος παραμένει για 3-4 χιλιόμετρα ασφάλτινος, όμως μετά γίνεται βατός χωματόδρομος με έντονες κατηφορικές στροφές. Φτάνοντας στη γέφυρα του Τρικεριώτη μπορείτε να τραβήξετε βόρεια μέσω Ασπρόπυργου για Προυσό και τα χωριά της Ποταμιάς (βλέπε αντίστοιχο άρθρο), όσο και προς Αγρίνιο μέσω λίμνης Κρεμαστών. Ο δρόμος και στις δύο περιπτώσεις είναι στο σύνολό του ασφάλτινος.


Τα ορεινά στολίδια και ο νεραϊδόκοσμος του Πανταβρέχει
Αν έρχεστε από τη Λαμία μετά τις Ράχες Τυμφρηστού δεν θα ακολουθήσετε τη διαδρομή για τη νέα σήραγγα, αλλά θα στρίψετε όπως δείχνουν οι ταμπέλες για Κρίκελλο, Δομνίστα. Ο δρόμος ακροβατεί στη δασωμένη ράχη που συνδέει την Καλιακούδα με το όρος Κοκκάλια και καθώς «τρέχει» σε ύψος 1.400-1.500 μέτρων, αποκαλύπτει μια καταπληκτική θέαση στα δασωμένα προβούνια της Καλιακούδας αλλά και στα βουνά Οξιά και Κοκκάλια που βρίσκονται στα όρια με τους νομούς Φθιώτιδας και Φωκίδας. Η ορεινή φύση σε όλο της το μεγαλείο! Οπου και να στρέψεις το βλέμμα, τα δάση, τα κελαρυστά ποτάμια και τα χιονισμένα βουνά καταλαμβάνουν κάθε σπιθαμή του ορίζοντα.

Η γέφυρα του Τρικεριώτη κοντά στην Επισκοπή

Στην πορεία σας θα δείτε μια ταμπέλα που οδηγεί στο σύγχρονο μνημείο στη θέση Κοκκάλια, ονομασία που δόθηκε από τα αμέτρητα ανθρώπινα οστά που βρίσκονται ακόμη και σήμερα διάσπαρτα στις πλαγιές του βουνού. Στη θέση αυτή το 279 π.Χ. κατεσφάγησαν από τον ενωμένο στρατό Ευρυτάνων και Αιτωλών οι γαλατικές φυλές που είχαν εισβάλει στην Ελλάδα.

Συνολικά από τη στιγμή που θα αφήσετε τον κεντρικό δρόμο Λαμίας - Καρπενησίου, θα διανύσετε 16 χιλιόμετρα έως το Κρίκελλο, το όμορφο παραδοσιακό χωριό που βρίσκεται στα 1.120 υψόμετρο, στην κόγχη μιας δασωμένης ράχης. Στην πλατεία με τις βρύσες, τους καφενέδες και τις παραδοσιακές ταβέρνες όπου κυριαρχεί, η επιβλητική εκκλησία του Αγ. Νικολάου, σταματούν όλοι για ξεκούραση, φαγητό ή καφέ. Το χωριό δημιουργήθηκε από τη συνένωση επτά μικρότερων οικισμών γύρω από την πηγή Σωληνάρια, πιθανόν κάπου στα μισά του 17ου αιώνα.

Με αφετηρία την πλατεία του Αγ. Νικολάου μπορούν να πραγματοποιηθούν αρκετές σύντομες και ευχάριστες περιπατητικές βόλτες προς κοντινές, εξοχικές τοποθεσίες και εκκλησάκια που έχουν ιστορική και συναισθηματική αξία για τους ντόπιους. Αν βρίσκεστε στο Καρπενήσι μπορείτε να έρθετε στο Κρίκελλο πολύ πιο εύκολα ακολουθώντας την πανέμορφη διαδρομή που περνά από τα χωριά Κλαυσί, Μουζίλο, Ανιάδα, Συγκρέλλο, διανύοντας συνολικά 26 χιλιόμετρα, όλα σε καλό ασφαλτόδρομο που όμως τον χειμώνα λόγω υψομέτρου πιάνει αρκετό χιόνι.

Στους καταρράκτες τού Πανταβρέχει θα έρθετε μόνο το καλοκαίρι

Από το Κρίκελλο ο δρόμος με γρήγορες ευθείες κατηφορίζει για την κοίτη του Κρικελλοπόταμου και τραβά για τη Δομνίστα (Κρίκελλο – Δομνίστα 6 χλμ.). Η Δομνίστα, ένα από τα πιο παλιά χωριά των ευρυτανικών βουνών, κτισμένο σε ύψος 1.000 μέτρων, αποτελούσε προπολεμικά γεωργικό και κτηνοτροφικό κέντρο. Υπήρχαν μαγαζιά και μικρές βιοτεχνίες όπου δούλευαν έμπειροι τεχνίτες, σιδεράδες, βαρελοποιοί, σαγματοποιοί, ραφτάδες. Το μικρεμπόριο ήταν στις δόξες του.Κοντά στη θέση του σημερινού οικισμού υπήρχε η αρχαία ευρυτανική πόλη Φαντινός. Τμήματα της αρχαίας οχύρωσης είναι σήμερα προσβάσιμα.

Στη Δομνίστα, στις 7 Ιουνίου του 1942, ένα μικρό ένοπλο τμήμα με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη κήρυξε και επίσημα την απόφαση του λαού για ένοπλη αντίσταση κατά της τριπλής Κατοχής, των Γερμανών, των Ιταλών και των Βουλγάρων. Ο παπα-Φαρμάκης ευλόγησε τα όπλα των ανταρτών και η Δομνίστα πέρασε στην ιστορία. Ενα λιτό μνημείο λίγο έξω από το χωριό στην άκρη του δάσους σε σημείο που αγναντεύει τα κάστρα των ανταρτών, τα ευρυτανικά βουνά και το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, θυμίζουν σε όλους τους σημερινούς επισκέπτες εκείνες τις ηρωικές μέρες.

Παλαιότερα ο οδικός άξονας σταματούσε στη Δομνίστα και μετά αναλάμβαναν οι άφθονοι δασικοί και χωμάτινοι δρόμοι να οδηγήσουν τους ελάχιστους επισκέπτες στα πιο απόμακρα χωριά, αλλά και στην ορεινή Ναυπακτία. Σήμερα ο δρόμος συνεχίζει ασφάλτινος πλέον (προσοχή στις στροφές μετά τη θέση Ψηλός Σταυρός καθώς γίνονται κατολισθήσεις) για την τεχνητή λίμνη του Εύηνου κι από εκεί για τη Ναύπακτο μέσω Πλάτανου, αλλά και για τα υπόλοιπα χωριά της Φθιώτιδας και της Ορεινής Ναυπακτίας.

Ομως η ομορφότερη και σαφώς δυσκολότερη διαδρομή είναι αυτή που ξεκινά και πάλι από τη Δομνίστα, περνά από τα απόμερα χωριά Σκοπιά, Αγιος Χαράλαμπος, Ρόσκα και καταλήγει στους Δομιανούς, από όπου είναι προσβάσιμος ο νεραϊδότοπος του «Πανταβρέχει» (ενημερωθείτε από το Κρίκελλο ή τη Δομνίστα για την κατάσταση του δρόμου καθώς έχουν γίνει λόγω κατολισθήσεων κάποιες αλλαγές στη διαδρομή). Βέβαια, τον χειμώνα και την άνοιξη, καθώς η πορεία μέσα στο ποτάμι είναι υποχρεωτική, είναι αδύνατον να φτάσετε έως τους καταρράκτες, όμως και μόνο η διαδρομή αξίζει τον κόπο.

Το Κρίκελλο σχηματίστηκε από τη συνένωση επτά οικισμών 

Με σύντομες παρακάμψεις θα επισκεφθείτε τα χωριά Ροσκά και Ψιανά που θαρρείς πως προσπαθούν να κρυφτούν πίσω από το τραχύ ανάγλυφο της Καλιακούδας. Αξιόλογα είναι και τα κοντινά στη Δομνίστα χωριά Στάβλοι (5 χλμ.) και Αμπλιανη (14 χλμ.) που βρίσκονται στη ρίζα του βουνού Οξιά, κάτω από την ψηλότερη κορφή Σαράνταινα (ύψος 1.923) και ζωντανεύουν μόνο το καλοκαίρι.



Fast Info
Προυσός
Είναι γενέτειρα του δασκάλου και ευεργέτη του χωριού Αναστάσιου Αγαθίδη (1794-1881) αλλά και του στρατηγού και πολιτικού Γεωργίου Κονδύλη (1879-1936). Οι προτομές τους βρίσκονται στην πλατεία του χωριού. Σημαντική είναι η «Αγαθίδειος Βιβλιοθήκη» όπου ανάμεσα στα σπάνια βιβλία υπάρχουν και εκδόσεις των τυπογραφείων Λειψίας και Βερολίνου.

Η Μάχη στα Λακκώματα
Τον Αύγουστο του 1823, στη θέση «Λακκώματα» πάνω στη ράχη της Καλιακούδας και σε ύψος 1.400 μέτρων, ταμπουρώθηκαν οι Ελληνες με τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς Μποτσαραίους και Τζαβελλαίους με σκοπό να εμποδίσουν την τουρκική στρατιά να προελάσει για το πολιορκημένο Μεσολόγγι. Η έκβαση της μάχης φαινόταν θετική για τα όπλα των επαναστατημένων και οι απώλειες των Τούρκων ήταν τεράστιες. Ομως, με τη βοήθεια κάποιου προδότη όπως λέγεται, οι Τούρκοι βρήκαν ένα κρυφό μονοπάτι και περικύκλωσαν τους επαναστάτες με αποτέλεσμα να σκοτώσουν πάνω από 150, ανοίγοντας πλέον τον δρόμο τους για το Μεσολόγγι. Στο μικρό μνημείο που έχει στηθεί εδώ, γίνεται το καλοκαίρι αντάμωμα των κατοίκων των χωριών Μεγάλο Χωριό, Ανιάδα, Ψιανά, Στουρνάρα και Ροσκά.

Γερμανική... τεχνολογία
Στο Λαογραφικό Μουσείο του Μεγάλου Χωριού φυλάσσεται ο παλιός μηχανισμός του Ρολογιού του χωριού ο οποίος κατασκευάστηκε στη Γερμανία το 1926, και δωρίστηκε από τους εύπορους Μεγαλοχωρίτες της Κων/πολης στον γενέθλιο τόπο τους. Οταν οι Γερμανοί κατακτητές έκαιγαν ένα προς ένα τα χωριά της Ευρυτανίας ήρθε και η ώρα του Μεγάλου Χωρίου που δεν γλίτωσε την καταστροφή. Ολα έγιναν παρανάλωμα του πυρός εκτός από το Ρολόι που λόγω της γερμανικής προέλευσής του -λένε- γλίτωσε!

Aγορές
Χειροποίητα παραδοσιακά προϊόντα από την αγορά του Προυσού και ποιοτικά αλλαντικά από το αλλαντοποιείο Στρεμμένου.


Διαμονή
Τα καταλύματα που υπάρχουν στην περιοχή είναι πολλά και ποιοτικά, ενώ καλύπτουν όλα τα γούστα και τα πορτοφόλια. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

ΠΗΓΗ:thetravelbook