Μεσαιωνική Ρόδος: Η πόλη του Ηλιου και των ιπποτών

Οταν οι ιππότες κι οι καστελάνοι πιάνουν ψιλή κουβέντα με τον ιμάμη και τον ραβίνο κι όταν τα καμάκια κι οι «κράχτες» σκοντάφτουν πάνω στο άγαλμα του θεού Ηλιου, τότε είσαι στη Ρόδο. Το μεσαιωνικό θαύμα που όσες παρατάσεις κι αν ζητήσεις, δεν θα χορτάσεις!

Η ακτή Σαχτούρη κατά μήκος του εμπορικού λιμανιού και των τειχών της Παλιάς Πόλης

Πόσες λέξεις ξέρεις που να συμβολίζουν την έκπληξη; Ξάφνιασμα. Σάστισμα. Εκσταση. Οσες και να θυμηθείς, δεν φτάνουν για να περιγράψουν αυτό που θα νιώσεις όταν διαβείς μία από τις 11 πύλες της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, και αντικρίσεις αυτό που καμία φωτογραφία και κανένα κείμενο δεν είναι δυνατό να μεταφέρει. Γιατί είναι βίωμα.

Πόσες πόλεις έχεις επισκεφθεί που να περιλαμβάνονται στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και στον Οργανισμό Παγκόσμιας Κληρονομιάς Πόλεων; Συνολικά υπάρχουν 237, τρεις από αυτές είναι ελληνικές και μία συγκαταλέγεται στις πιο καλοδιατηρημένες μεσαιωνικές πόλεις του κόσμου. Η Ρόδος των Ιπποτών και των ποτών, των μουσουλμάνων και των χριστιανών, των Ροδιτών και των τουριστών, των ομπρελών, των κοστουμιών και των βερμούδων, της γόβας και της σαγιονάρας, της τσίγκινης πανοπλίας και του περιδέραιου πολλών καρατίων. Της αντίθεσης.

«Από κοριτσάκι ανέβαινα σ' ένα σκαμνί κι έπλενα πιάτα για να βοηθώ τον πατέρα μου», λέει η Ιτλέν στο τούρκικο καφενείο

Σε πόσες πόλεις με 2.500 κατοίκους έχεις περπατήσει αντικρίζοντας σε κάθε σου βήμα κι ένα διατηρητέο κτίριο που απαγορεύεται αυστηρά να αλλοιωθεί κι εκπροσωπεί παράλληλα πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς; Κάθε κτίσμα της Ρόδου, κάθε βότσαλο και κάθε πλάκα πωρόλιθου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι ενός παζλ που δεν συμπληρώνεται χωρίς βοήθεια.

Είναι όλοι εκεί· αρχαίοι Ελληνες, Ιππότες, μουσουλμάνοι, Εβραίοι, Ιταλοί. Σε παίρνουν από το χέρι παρέα με τους ζωγράφους, τους τουρίστες, τα καμάκια, τους μπάρμεν και τους «κράχτες» και σου παραδίδουν μαθήματα αρχιτεκτονικής, ιστορίας, συμβίωσης.

Σου δείχνουν με το δάχτυλο ψηλά: τους θυρεούς, τις σημαίες, τα γοτθικά τόξα, τους μιναρέδες, τα σαχνισιά. Και χαμηλά, βοτσαλωτά και τα αρχαία θεμέλια. Σου ψιθυρίζουν τους μυστικούς κωδικούς για να ξεκλειδώσεις όλους τους γρίφους που διαγράφονται στον διαβρωμένο πωρόλιθο.


Το Κολλάκιο του Τάγματος
Η φαντασία και η πραγματικότητα δίνουν κάθε μέρα ραντεβού στην Κολώνα, πλάι στη θαλασσινή πύλη. Χαζεύουν τα καΐκια των ψαράδων με φόντο τα κολοσσιαία κρουαζιερόπλοια που συναγωνίζονται σε ύψος τους κυκλικούς πύργους και ύστερα η καθεμία τραβά τον δρόμο της.

Με τον αέρα του ντόπιου και το βλέμμα του τουρίστα περνάς τη διάσημη πύλη και ισορροπείς πάνω στα χιλιοπατημένα, γλιστερά βοτσαλωτά. Προσπερνάς κοσμηματοπωλεία, μαγαζιά ένδυσης και αναμνηστικών, τράπεζες κι εστιατόρια που στεγάζονται χωρίς διάκριση σε μεσαιωνικά κτίσματα.

Είσοδος στο παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου από τη μαρμάρινη σκάλα

Αφιξη στην πλατεία Μουσείου, πλάι στην Πύλη Αρνάλδου. Το αρχαιολογικό μουσείο εντυπωσιάζει με την επιβλητικότητά του. Στο εσωτερικό του, όπου κάποτε βρισκόταν το Νοσοκομείο των Ιπποτών, ψηφιδωτά, επιτύμβιες στήλες, αγάλματα και γλυπτά, όπως η περίφημη καφαλή του Ηλιου, μάχονται να επιβληθούν της ιπποτικής παρουσίας, διηγούμενα την αρχαία ιστορία του νησιού.

Θυμίζοντας πως πριν οι Ιππότες, οι Τούρκοι κι οι Ιταλοί καθορίσουν τη φυσιογνωμία της παλιάς πόλης, εδώ βρισκόταν το βυζαντινό φρούριο και ακόμη παλαιότερα τμήμα της ισχυρής ιππποδάμειας πόλης που ιδρύθηκε που ιδρύθηκε το 408 π.Χ από τη συνένωση των τριών πόλεων-κρατών της Ρόδου (Καμίρου, Ιαλυσού και Λίνδου).

Λίγα μέτρα πιο κάτω διχάζεσαι: ευθεία η Παναγιά του Κάστρου του 11ου αιώνα, το Κατάλυμα της Γλώσσας της Ωβέρνης, η οικία Χασάν Μπέη, η κοσμητική συλλογή - λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται στο οπλοστάσιο των Ιπποτών, η Πινακοθήκη, τα ερείπια του αρχαίου ναού της Αφροδίτης και τμήμα της ελληνιστικής οχύρωσης: ένα παζλ αντιπροσωπευτικό της πολυπολιτισμικότητας και διαχρονικότητας της Ρόδου.

Αριστερά ξεδιπλώνεται ευθύγραμμη και αυστηρή η οδός Ιπποτών. Αυτήν θα βαδίσεις αργά και σιωπηλά, βάσει ενός... άγραφου νόμου που μοιάζει να επιβάλλει σοβαρότητα. Ηταν ο βασικός άξονας του Κολλάκιου, της γειτονιάς των Ιπποτών, που συνέδεε την Παναγιά του Κάστρου με το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου και διαμορφώθηκε ακριβώς στη θέση του αρχαίου δρόμου που αντίστοιχα ένωνε τον ναό του θεού Ηλιου με το αρχαίο λιμάνι.

Κατά μήκος της βρίσκονται τα καταλύματα των περισσοτέρων «γλωσσών», των εθνικών ομάδων, που συγκροτούσαν το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, στα οποία συγκεντρώνονταν τα μέλη. Είναι όλα αναστηλωμένα και σήμερα στεγάζουν προξενεία και υπηρεσίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, κάνοντάς σε να νιώθεις ευγνωμοσύνη για τους Ιταλούς κατακτητές που αποκατέστησαν αυτό το μεσαιωνικό θαύμα, απομακρύνοντας παράλληλα τις επεμβάσεις που επέφεραν στα μεσαιωνικά κτίρια οι Τούρκοι κατά την 390 χρόνων κατοχή τους.

Η Καστελανία στην πλατεία Ιπποκράτους σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα Αρχεία Δωδεκανήσου

Παρατηρείς τα κτίρια ένα ένα, το κατάλυμα της γλώσσας της Ιταλίας και δίπλα της Γαλλίας, που θεωρείται από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της ιπποτικής αρχιτεκτονικής της Ρόδου, την κατοικία του Οθωμανού πρίγκιπα Djem κι εκείνη του Διομήδη de Villaragout, τα καταλύματα της Ισπανίας -το μεγαλύτερο όλων- και της Προβηγκίας, κι ακόμη το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας με το άγαλμα της Παναγίας που τοποθετήθηκε από τους Ιταλούς.

Φτάνεις στη λόντζια του Αγίου Ιωάννη· ο ναός του προστάτη του Τάγματος δεν σώζεται πια, αλλά μπροστά σου εμφανίζεται επιβλητικό το Καστέλο, το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, οχυρό της πόλης αλλά και κατοικία του διοικητή του Τάγματος και του κράτους.

Το εντυπωσιακό τζαμί του Σουλεϊμάν λέγεται ότι κτίστηκε αρχικά το 1523 στη θέση των Αγίων Αποστόλων

Προστατευμένο από εντυπωσιακούς πύργους και από το δεύτερο, εσωτερικό τείχος που απομόνωνε το Κολλάκιο, κτίστηκε το 1346 πάνω στο αρχαίο ιερό του Ηλιου, όπως λέγεται. Η έκρηξη του 1865, που κατεδάφισε τον Αγιο Ιωάννη, κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς και το παλάτι, το οποίο ξαναέκτισε σε πιο μεγαλειώδη εκδοχή, το 1939, ο Ιταλός διοικητής της Δωδεκανήσου de Vecchi.

Περιηγείσαι στις μυστηριώδεις αίθουσες με τα τεράστια τζάκια και τους θυρεούς, τα έπιπλα, τους πίνακες και τους πολυελαίους από την ιπποτική εποχή αλλά και τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα ελληνιστικών και παλαιοχριστιανικών χρόνων που έφεραν οι Ιταλοί από την Κω και εύχεσαι να είχες γεννηθεί μερικούς αιώνες νωρίτερα.


Χρώματα κι αρώματα στο Μπούργκο
Απ' το Καστέλο μπορείς να κατευθυνθείς δεξιά και να βγεις στη σύγχρονη πόλη από την πανέμορφη πύλη που φέρει το όνομα του Μεγάλου Μάγιστρου d'Amboise και περπατώντας παράλληλα με την τάφρο, που σε πολλά σημεία είναι διπλή, να κυκλώσεις την παλιά πόλη και να φτάσεις ως την πύλη Ακαντιάς. Αλλά όχι. Δεν θες να αποστασιοποιηθείς ακόμη.

Για την ακρίβεια, θέλεις να μείνεις για πάντα εδώ, μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Κλεισμένος μέσα στα τείχη των 4 χιλιομέτρων, με τους δεκάδες πύργους και προμαχώνες να υπερασπίζονται την πόλη -κι εσένα - από τον πολιορκητή χρόνο.

Περπατάς νότια, στην Ορφέως, μπαίνοντας στην περιοχή του Μπούργκου, που χωριζόταν από το Κολλάκιο από το βυζαντινό τείχος. Εκεί κατοικούσε ο υπόλοιπος πληθυσμός, κυρίως Ελληνες, οι οποίοι μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους εκδιώχθηκαν και ίδρυσαν το Μανδράκι.

Μέσα στην Παναγιά του Μπούργκου ήταν κτισμένα τον 10ο αιώνα 6 σπίτια τα οποία γκρέμισαν οι Ιταλοί

---

Από ιππότης ντύνεσαι και πάλι την ταπεινή σου περιβολή και χώνεσαι αχόρταγα στις λαϊκές γειτονιές, στις γεμάτες χρώματα, αρώματα και ήχους. Καλαμπουρίζεις με τους «κράχτες» των τουριστικών καφέ και στέκεσαι κάτω από τον πύργο του ρολογιού που κτίστηκε από τον Φεχτί Πασά στα μέσα του 19ου αιώνα. Αν είναι ανοιχτός, ανεβαίνεις ψηλά για να μαγευτείς από τη θέα. Πλάι του βρίσκεται το εντυπωσιακό τζαμί του Σουλεϊμάν κι ανάμεσά τους ξεκινά ένας δαίδαλος από σοκάκια με τα ερείπια της βυζαντινής οχύρωσης.

Απέναντι από το τζαμί σπρώχνεις τη βαριά ξύλινη πόρτα της μουσουλμανικής βιβλιοθήκης και περιεργάζεσαι τα 700 αραβικά, 100 οθωμανικά και 30 περσικά βιβλία. Κι έπειτα φτάνεις στον... κόσμο της Σωκράτους, του εμπορικού δρόμου που δεν έχει αλλάξει χρήση από την αρχαιότητα.

Η λόντζια του Αγίου Ιωάννη στην κορυφή της οδού των Ιπποτών

Πανάκριβα κοσμήματα αστράφτουν δίπλα σε πινακίδες «greek souvlaki» και τσάντες Donna Karan φιγουράρουν δίπλα σε κιτς αναμνηστικά, πανοπλίες και τουριστικά πασούμια. Βρίσκεις τον δρόμο σου ανάμεσα στο ανθρώπινο ποτάμι και περνάς την παμπάλαια σκαλιστή πόρτα του τούρκικου καφενείου του Αλή, όχι για τον ίδιο που δεν είναι πια εδώ για να σου ανάψει τον ναργιλέ, ούτε για τον καφέ που με δυσκολία πίνεται, μόνο και μόνο για το αναλλοίωτο από το 1926 περιβάλλον και την Ιλτέν, την γερόντισσα που κρατά το μαγαζί από κοριτσάκι.

Εχοντας το κατάλληλο συναίσθημα τρυπώνεις στο απέναντι κατάστημα για να πάρεις μια βαθιά εισπνοή και από την κατάλληλη μυρωδιά: τον φρεσκοκομμένο καφέ που καβουρντίζει από το 1920 η οικογένεια Καμπέρη.


Κλεφτές ματιές
Η πλατεία Ιπποκράτους ή Σιντριβάνι στη βάση της Σωκράτους αποτελεί κλασικό σημείο συνάντησης. Αλλωστε στα στενά τριγύρω της, Μιλτιάδου, Πλάτωνος, Ευριπίδου, χτυπά η καρδιά της νυχτερινής ζωής της Παλιάς Πόλης. Στα σκαλιά της Καστελανίας, του Εμποροδικείου της Ιπποτοκρατίας, οι στημένοι περιμένουν τα ραντεβού τους, οι νεαροί ερωτοτροπούν, οι τουρίστες ξεκουράζονται - θεατές όλοι ενός έργου που παίζεται από το πρωί μέχρι το βράδυ στο πιο ζωντανό ίσως σημείο της παλιάς πόλης.

Η Αριστοτέλους σε φέρνει σύντομα στην άλλη διάσημη πλατεία, την Εβραίων Μαρτύρων με το σιντριβάνι της Ιταλοκρατίας, με τους ορειχάλκινους ιππόκαμπους. Κράχτες από ταβέρνες, καφέ και μαγαζιά με σουβενίρ σε διεκδικούν, αλλά αν είναι κάποιος να σε κερδίσει θα είναι οι περίφημοι ζωγράφοι της Ρόδου, που καμιά φορά στήνουν εδώ τα καβαλέτα τους.

Λίγα μέτρα σε χωρίζουν από τον ξενώνα της Αγίας Αικατερίνης και την Παναγιά του Μπούργκου, το πανέμορφο μισογκρεμισμένο υστερογοτθικό μνημείο με τις τρεις εντυπωσιακές κόγχες, που κτίστηκε τον 14ο αιώνα και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ερευνητές - είναι μαζί με την Κυρά Φιλέρημου το μοναδικό σωζόμενο δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της ιπποτοκρατίας.

Η σκαλιστή πόρτα του τούρκικου καφενείου του 1926 στη Σωκράτους

Η πόλη δεν έχει πει ακόμη την τελευταία της κουβέντα. Ενας ολόκληρος κόσμος σε περιμένει νότια της Σωκράτους και της Αριστοτέλους, που αναπνέει μακριά από τον τουρισμό, στην τούρκικη και την εβραϊκή συνοικία, εκεί όπου η ζωή των ανθρώπων κυλά ανεξάρτητα με το αν αν έδεσε στο λιμάνι κρουαζιερόπλοιο.

Κάθε δρομάκι που θα συναντήσεις στο διάβα σου θα έχει μια ιστορία να σου διηγηθεί. Θα χαθείς, μα δεν θα σε νοιάξει. Θα περάσεις κάτω από στοές και υποστηρικτικές καμάρες. Θα δεις τα παπούτσια να περιμένουν καρτερικά στις εξώπορτες.

Θα μπεις στο χαμάμ στην πλατεία Αρίωνος, θα ιδρώσεις και θα ανοίξεις σαν αχνιστό μύδι την ψυχή σου. Θα ξαπλώσεις στο γρασίδι της τάφρου σαν διψασμένος για ήλιο Άγγλος, θα πιεις καφέ στη σκιά των ιταλικών φίκων, πλάι στο τζαμί Μουσταφά.

Θα αναζητήσεις τον Αγιο Φανούριο, τον προστάτη της πόλης, την Εβραϊκή Συναγωγή, την παλαιότερη της Ελλάδας και το τζαμί Ιμπραήμ Πασά στην Πλάτωνος. Αν είναι Παρασκευή, θα βγάλεις τα παπούτσια σου και θα μπεις μέσα για να ακούσεις τον ιμάμη να διδάσκει το Κοράνι. Θα ζητάς συνεχώς παρατάσεις, μα και πάλι δεν θα χορταίνεις.

Θα περιμένεις να νυχτώσει για να ανάψουν τα σφυρήλατα φανάρια και να εντείνουν τη μυστηριακή ατμόσφαιρα και θα ικετέψεις τους πιτσιρικάδες που παίζουν μπάλα στην Παναγιά του Μπούργκου να σε κάνουν τερματοφύλακα, ώστε να συνεχίσεις για ώρες να κρυφοκοιτάς σαν άστεγος το γοητευτικό δωμάτιο που μοιράζεται τον τοίχο του με το ερείπιο. Θα σκαρφαλώσεις στα τείχη κρυφά από τους ντόπιους που ανησυχούν μην πέσεις και θα αφουγκραστείς τον πολύγλωσσο απόηχο της πόλης.

Οι πύργοι Pe Naillac και Αγίου Νικολάου με τον φάρο αποτελούν τμήματα της ισχυρής οχύρωσης της μεσαιωνικής πόλης

Ετσι είναι η Ρόδος: το χθες, το σήμερα, ο πολιτισμός και ο κοσμοπολιτισμός, ό,τι φαντάστηκες και ό,τι ζεις αναμειγνύονται και σε μεθούν, σαν την εκρηκτική μείξη των ανθρώπων που την κατοίκησαν, την κατοικούν και την επισκέπτονται. Σαν τον καφέ του Καμπέρη που μπλέκεται με το κύμινο και σαν τα σφηνάκια που περιφέρονται από χέρι σε χέρι τις νύχτες στην Πλάτωνος, όταν η τζαζ δανείζει νότες στην disco κι οι χορευτές της λάτιν το γυρνάνε σε συρτάκι.

ΠΗΓΗ:thetravelbook