Η Ανω Πόλη Θεσ/κης:Κιβωτός της Ιστορίας

Ανέγγιχτη από την πυρκαγιά του '17, σώα απ' τους σεισμούς του '78, υψώνει τα τείχη της στα «χτυπήματα» του παρελθόντος. Ανθρώπινη παρουσία και αδιάσπαστη πορεία αιώνων δεν αλλοιώνουν αλλά συνθέτουν μια καθ' όλα γοητευτική, πολυπρόσωπη φυσιογνωμία.

Οταν ο Οσιος Δαυίδ γιορτάζει, το Αγίασμα της Τιμίας Ζώνης ανοίγει τις πύλες του προς όλους τους προσκυνητές

Ωχρα, μπλε, έντονο γαλάζιο και όλες οι αποχρώσεις του καφέ. Ξεφτισμένη μπογιά σε βαριές ξύλινες πόρτες. Τενεκέδες λαδιού που με δυο χρωματικές πινελιές μεταμορφώνονται στα ομορφότερα «εν ζωή» ανθοδοχεία. Ξεφλουδισμένες προσόψεις, φρεσκοβαμμένα αρχοντικά, υπέροχα φροντισμένες αυλές.

Η νοικοκυροσύνη και η προσωπική φροντίδα των κατοίκων της Ανω Πόλης αποτυπώνονται σε περίτεχνα ζωγραφισμένα σαχνισιά, σε ασβεστωμένους τοίχους και πολύχρωμα σκαλοπάτια, στα λουλούδια και στα δέντρα που ποτίζονται καθημερινά από χίλια χέρια, σαν να ανήκουν υποσυνείδητα σε όλους. Περπατάς σαν μαγεμένος και χάνεσαι για άλλη μια φορά.

Το σούπερ-mini bus της Ανω Πόλης, περισσότερο θυμίζει σχολικό

Δεν πτοείσαι, αντίθετα απολαμβάνεις κάθε στιγμή της «κακής» σου τύχης, που σε οδήγησε σε ένα ακόμα πανέμορφο σοκάκι, το οποίο διαφορετικά δεν θα είχες συναντήσει. Παίρνεις ανάσα, κοντοστέκεσαι. Η αμφιθεατρικότητα της Ανω Πόλης, αυτή η θέα στη θάλασσα απ' όπου κι αν σταθείς, όταν εξερευνάται πεζή, έχει και δυσκολίες...

Ψάχνεις για τη σωστή έξοδο μέσα από δαιδαλώδη στενά, σε ανηφορικά σκαλιά που στρίβουν και τέμνονται απροειδοποίητα, που καταλήγουν σε ξέφωτα και πλατείες, που με τη σειρά τους αποκαλύπτουν υπέροχα προσεγμένους, βυζαντινούς ναούς. Κάπου κάπου στρέφεις το βλέμμα ψηλά. Δίπατα αρχοντικά μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής στέκουν αντικριστά στα σαν «συρρικνωμένα» δίπλα τους, προσφυγικά κατάλοιπα, τα φτωχικά μα τόσο γραφικά καστρόπληκτα, με τις κουζίνες να ευωδιάζουν μεσημεριανές νοστιμιές...

Γύρω σου περπατούν λιγοστοί αυτόχθονες κάτοικοι, μετρημένοι στα δάχτυλα φοιτητές και νέες οικογένειες που πλέον δεν αλλάζουν με τίποτα την ομορφιά και την πρακτικότητα της Ανω Πόλης. Αντιλαμβάνεσαι πως για κάποιους, (η τελευταία απογραφή τους όρισε σε 30.000, μα είναι ακόμα περισσότεροι) η καρδιά της Θεσσαλονίκης χτυπά μακριά από την παραλιακή λεωφόρο Νίκης. Μερικοί έχουν απλώς μάθει διαφορετικά. Χαλαροί ρυθμοί, αίσθηση γειτονίας, καλοσυνάτα πρόσωπα που αν παραμείνεις αρκετά, σε προσφωνούν με το μικρό σου...

Κάποτε, τα βυζαντινά τείχη προστάτευαν αυτήν την οικιστική ιδιαιτερότητα. Τη διαφύλασσαν απ' τους όποιους εχθρούς. Σήμερα, η φυσιογνωμία της Ανω Πόλης κινδυνεύει. Αυτοί που μεγάλωσαν μέσα της, το βλέπουν. Και κάνουν ό,τι περνά απ' το χέρι τους να διασώσουν ό,τι της έχει απομείνει.

Πάντως, δεν είναι και λίγα τα δυνατά «χαρτιά» του απ' το 1979 χαρακτηρισμένου «παραδοσιακού οικισμού». Αλλοτε στέκουν διακριτικά, σχεδόν κρυμμένα πίσω από βεβηλωμένες με γκράφιτι οθωμανικές κρήνες, κάτω από τον θόρυβο του κυκλοφοριακού, σε «μεταμφιεσμένες», λιθόχτιστες πλατείες που θυσιάζουν τη γραφικότητα στον βωμό του εύκολου παρκαρίσματος. Αλλες φορές, αποκλείεται να τα χάσεις.

Παιχνίδι στην πλατεία Τερψιθέας με φόντο τον οθωμανικό τουρμπέ

Εμφανή και αγέρωχα τα ολόφωτα τείχη της Επταπυργίου, η Πορτάρα και η Πύλη των Αγίων Αναργύρων, τα εναπομείναντα ανατολικά και ο Πύργος Τριγωνίου∙ η ακρόπολη με το Γεντί Κουλέ και την ακάνθινη ιστορία, τα ζηλευτά, αλλά δύσκολα να διατηρηθούν διατηρητέα και τα καστρόπληκτα που πασχίζουν να γλιτώσουν από τις μπουλντόζες του δήμου.

Βλέπεις, κάποιοι θεώρησαν πως ασχημαίνουν τα τείχη, πως δεν ταιριάζουν στη σύγχρονη φυσιογνωμία της, πως στα αλήθεια αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερο πράσινο - παρόλο που ήταν μέρος της από την αρχή...

Στοιχισμένα σαχνισιά στην Πλατεία Ρομφαίης

Η πολιτισμική και χρονική πολυμορφία σε ιντριγκάρει. Διαβάζεις για τους πρώτους κατοίκους, τους λιγοστούς μουσουλμάνους του 17ου αιώνα και, αργότερα, για τη μαζική έλευση των προσφύγων, που μετά την Καταστροφή του '22 βρήκαν σε αυτή τη χέρσα, γεμάτη πέτρες και αγριόχορτα γη τη νέα τους πατρίδα.

Με συγκίνηση παρατηρείς πώς κόλλησαν σαν «στρείδια» πάνω στα τείχη, προσπαθείς με όποιον τρόπο να εξηγήσεις την ανάγκη να ριζώσουν κάπου, να κάνουν μια καινούργια αρχή και θαυμάζεις το ότι (ασυνείδητα;) επέλεξαν για σπίτι τους την πιο γερή ραχοκοκαλιά της Θεσσαλονίκης. 

Πλέον ξέρεις τι ψάχνεις. Η αλήθεια είναι ότι το βρίσκεις ακόμα πιο εύκολα αν το βλέπεις μέσα από τα μάτια κάποιου που την αγαπά και την πονάει, που τη σκέφτεται και εργάζεται γι΄ αυτήν νυχθημερόν. Ο Οδυσσέας Παπαϊωάννου, γραμματέας του συλλόγου Κατοίκων Ανω Πόλης, έχει βάλει στόχο ζωής να προστατέψει την ιστορική μνήμη της γενέτειράς του, σε όλες της τις μορφές.

Γνωρίζει κάθε σοκάκι, κάθε πρόβλημα και έχει προτείνει βιώσιμες λύσεις ουκ ολίγες φορές. Πλάι του βαδίζουμε κατά μήκος της πολυπολιτισμικής γειτονιάς, δίπλα σε μυστικές επιγραφές και σοκάκια της «άγονης γραμμής» που στέκουν παράταιρα, για τα μάτια των λίγων.

Η Ανω Πόλη οριοθετείται ανατολικά από την οδό Ελένης Ζωγράφου, δυτικά από την Αγία Αικατερίνη, στον Νότο από την Ολυμπιάδος και βόρεια από την οδό Επταπυργίου. Ολως περιέργως, η περιοχή της Ακρόπολης, της ύστατης και ισχυρότερης αμυντικής οχύρωσης δεν θεωρείται εντός «σχεδίου».

Από τα ανατολικά τείχη το βλέμμα ταξιδεύει ως τη θάλασσα

Ομοίως, το Γεντί Κουλέ, Επταπύργιο ελληνιστί, η υψηλότερη κορυφή της παλιάς πόλης -φυλακή από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το 1989 και έκτοτε πολιτιστικό κέντρο- δεν συμπεριλαμβάνεται στον προστατευόμενο οικισμό. Εντός ορίων οι γειτονιές Τσινάρι, Διοικητηρίου, Βλατάδων, Τερψιθέας, Κουλέ Καφέ, Κόκκινης Βρύσης και Καλλιθέας, μα εσύ ξεκινάς από τα εύκολα, βάζοντας σημάδι το δημοφιλέστερο σημείο για πανοραμικό αγνάντι, τον Πύργο Τριγωνίου.


Σημάδια των καιρών
Στη βορειοανατολική άκρη της οδού Επταπυργίου, εδρεύει από τον 15ο αιώνα ο Πύργος Τριγωνίου, το εντυπωσιακό κυλινδρικό οχυρό που μαζί με τον Λευκό Πύργο και αυτόν του Βαρδαρίου αποτέλεσαν τους ισχυρότερους προμαχώνες των Τούρκων. Από εδώ έχεις απρόσκοπτη θέα στα ανατολικά τείχη, ενώ «κατάσαρκα» ξεκινά και το μεγαλύτερο σωζόμενο κομμάτι της βόρειας πλευράς. Κατά μήκος του ανακατασκευασμένου κτίσματος (δυστυχώς όπου βλέπεις πράσινο, όλο και κάποιο «καστρόπληκτο» έχει απαλλοτριωθεί), παρατηρείς σημάδια παλιών νοικοκυριών.

Από εδώ επόπτευαν οι δεσμοφύλακες τους κρατουμένους στο Γεντί Κουλέ

Χρωματικές αλλοιώσεις στις πλευρές που ακουμπούσαν πάνω στα τείχη και που κάποτε αποτελούσαν μέρος των προσφυγικών κατοικιών. Βλέπεις ανοίγματα, τρύπες που άνοιξαν οι ντόπιοι για να κρύβονται από τους Γερμανούς στην Κατοχή. Παραδέχεσαι πως η Ανω Πόλη δεν ήταν άδικα γνωστή ως «ανταρτοφωλιά». Η σωζόμενη επιγραφή της Κομαντατούρ σε τοίχο της Ευρυμέδοντος άλλωστε, υποδεικνύει ακόμα στους κατακτητές να μην κάνουν βήμα παραπέρα, καθώς είναι γι' αυτούς άκρως επικίνδυνο.

Προσπαθείς να διαβάσεις τις 12ου αι. επιγραφές στον Πύργο Λαπαρδά, απέναντι από τη βυζαντινή Μονή Βλατάδων. Τις κοιτάς γιατί η ΙΣΤ' Εφορεία Αρχαιοτήτων θέλει να τις διασώσει εις βάρος του καστρόπληκτου που τις «ακουμπά». Τέτοια παραδείγματα βρίσκεις πολλά....

Η μονή Βλατάδων είναι το μοναδικό βυζαντινό μοναστήρι που διατηρήθηκε κατά την Τουρκοκρατία

Τα δεκάδες καστρόπληκτα, ολόκληρες συνοικίες εντός κι εκτός Ανω Πόλης, αποτελούν οργανικό κομμάτι της ιστορικής της συνέχειας αλλά δυστυχώς, πολλά στέκουν εγκαταλελειμμένα, ετοιμόρροπα, προσδοκώντας τη μοίρα που θα τους αποφασιστεί. Οι κατακρημνισμένες σκεπές τους είναι έργο ανθρωπίνων χεριών. Με αυτόν τον τρόπο βεβαιώνεται πως θα παραμείνουν όπως είναι. Άδεια.

«Είναι ευτυχισμένος όποιος ζει εδώ», ακούς μια γυναίκα να λέει και ψάχνεις να βρεις το γιατί. Πατάς στα βήματά της και με χαμόγελο «δανεικό», εξερευνείς μία μία τις ομορφότερες φωτογραφικά γειτονιές: την οδό Ισμήνης και τη συνέχειά της που σε οδηγεί έξω από τα τείχη, στα όρια του Δήμου Συκεών.

Φτάνεις σε ένα ακόμα «ασπρόμαυρο καρέ», πίσω από την Πύλη Εσκί Ντελίκ, την τρίτη και τελευταία κατά σειρά που διαπερνά το τείχος. Πρόκειται για την Γ. Παπαδοπούλου, μια πανέμορφη γειτονιά που διατηρεί άσβεστο το χρώμα του Μεσοπολέμου. «Εντός» Ανω Πόλης αυτή τη φορά, το υπέροχο «μπαλκόνι» της οδού Ποτίδαιας -παράλληλη της Επταπυργίου-, χαρίζει σε όποιον την προτιμήσει, ανεμπόδιστη, πριβέ θέα στο Θερμαϊκό.

Πλατείες, κρήνες και ναοί
Παίρνεις δυνάμεις και (ξανά)ετοιμάζεσαι για περπάτημα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Θαυμάζεις ανέμελος τα σαχνισιά της Δημ. Πολιορκητού όταν έχεις μια αναπάντεχη συνάντηση∙ το πολύχρωμο, σχεδόν παιδικό μίνι- λεωφορείο, ένα από τα τρία που επιτάχθηκαν για να εξυπηρετήσουν συγκοινωνιακά μια κατά γενική ομολογία ιδιαίτερη «γραμμή». «Πάμε Ανω Πόλη» διαβάζεις στα πλάγια και πίσω από παράθυρα, χαιρετίζεις τα πονηρά χαμόγελα των κατοίκων που «γλίτωσαν» ένα ακόμη κομμάτι της αναπόφευκτης ανάβασης.

Εφτασες αισίως στο Τσινάρι, την πλατεία με τον γεροπλάτανο. Μια από τις ιστορικότερες της περιοχής, σηματοδοτείται από τον ομώνυμο, παλιό καφενέ (τσινάρ στα τουρκικά σημαίνει κλαδί πλατάνου) και γύρω της συγκεντρώνει δεκάδες αναψυκτήρια, μεζεδοπωλεία αλλά και κίνηση, καθώς αποτελεί κομβική δίοδο προς τον Δήμο Συκεών. Οπως όπως σταθμευμένα δίκυκλα επισκιάζουν μια από τις παλιότερες (και δυστυχώς άνυδρες) οθωμανικές κρήνες που τουλάχιστον κατόρθωσε να γλιτώσει της καλλιτεχνικής «αδείας» των Νεοελλήνων.

Ο μπαουλοποιός Νίκος Γαβριηλίδης, δίπλα στο πρόσφατο έργο του

Συνεχίζεις βόρεια για να αντικρίσεις την ομορφότερη, στη συμβολή Ευρυμέδοντος - Ηρακλειδών στο νούμερο 3. Προστατευμένη πίσω από την καγκελόπορτα του «ευνοημένου» σπιτιού, είναι εντοιχισμένη στην πρόσοψή του, μέρος της ολάνθιστης αυλής. Ακόμα μία, διαφορετική από τις άλλες, η κατασκευασμένη με τούβλο Κόκκινη Βρύση της Ακροπόλεως.

Βαδίζεις πάλι, ανατολικά αυτή τη φορά, προς την Πλατεία Τερψιθέας και τον λιγότερο «τυχερό» οθωμανικό τουρμπέ, το οκταγωνικό μαυσωλείο του Μουσά Μπαμπά (17ου αιώνα) που έχει αφεθεί στην τύχη του. Ακολουθείς τις ταμπέλες και κάνεις ένα διάλειμμα στα ολάνθιστα προαύλια των χριστιανικών μνημείων. Ο Αγιος Νικόλαος ο Ορφανός (Ηροδότου & Απ. Παύλου) πρώην μετόχι της Μονής Βλατάδων, χτισμένος στις αρχές του 1300, με πεζούλες μες στα δέντρα, λειτουργεί κι ως «κατανυκτικό» ησυχαστήριο.

Ο παλιός καφενές Τσινάρι

Το αληθινό κόσμημα όμως, δεν είναι άλλο από τον Οσιο Δαυίδ, το παλιό καθολικό της Μονής Λατόμου. Σε ανθρώπινο δάκτυλο οφείλεται και αυτή η «διάκριση» καθώς ο φύλακάς της έχει βαλθεί να μετατρέψει την αυλή του στον πιο καλοφροντισμένο κήπο.

Η κ. Ευμορφία, γειτόνισσα (μένει εκεί, πίσω απ' το κυπαρίσσι), με τα κλειδιά να χείρας, σε συνοδεύει μπροστά απ' το θαυμαστό 5ου αι. ψηφιδωτό. Εχει χρόνο και σου εξηγεί την ιστορία του οράματος του Ιεζεκιήλ. Σε καθίζει μπροστά τον «αμούστακο» Χριστό, που περιβάλλεται από ζώα-σύμβολα των 12 Αποστόλων και σου δείχνει πώς γλύτωσε πολέμους και φωτιές, όντας καλυμμένος πρώτα με δέρμα και μετά με σοβά.

«Προσοχή: ο δρόμος απαγορεύεται για τους Γερμανούς Στρατιώτες». Υπογραφή: Κομαντατούρ

Μη βιαστείς να φύγεις. Αν σε συμπαθήσει, θα σου δώσει τα κλειδιά για το Αγίασμα της Τιμίας Ζώνης, μιας ερμητικά σφραγισμένης πόρτας στον επάνω δρόμο. Οταν ο Αγιος γιορτάζει οι πύλες ανοίγουν και το άγιο νερό, ρέει για όλους τους προσκυνητές, μέσα από ένα πράσινο βράχο με σταλακτίτες.

Χίλια πράγματα θα δεις. Πόσα να καταγράψεις; Να προλάβεις να συναντήσεις τον Νίκο Γαβριηλίδη με τα χειροποίητα μπαούλα του, να επισκεφτείς το υπό ανακατασκευή Κουλέ Χαμάμ στην Πλατεία Ρομφαίης. Να «εισβάλεις» έστω σε ένα ακατοίκητο καστρόπληκτο, να θαυμάσεις τα ψηλά ταβάνια και τη λαϊκή αρχιτεκτονική ενός διατηρητέου.

Το «μπαλκόνι» του Πύργου Τριγωνίου

Μα πάνω απ' όλα, μια φορά, να προλάβεις να σκαρφαλώσεις στον Πύργο Τριγωνίου το ηλιοβασίλεμα. Να τρυπώσεις παρέα με τα πιτσιρίκια πάνω απ΄ τα κάγκελα, «καβάλα» στα τείχη και να κάτσεις εκεί, όσο χρειάζεται, να δεις τα φώτα της πόλης να ανάβουν.

ΠΗΓΗ:thetravelbook