Διαπόντια: Του Βορρά και της Δύσης

Μικροσκοπικά, καταπράσινα, ανέγγιχτα: τρεις κουκκίδες γης στην άκρη του χάρτη. Στο τέρμα του Ιονίου, στα Διαπόντια, εκεί όπου ο μαΐστρος διαφεντεύει, η γαλήνη είναι αδιαπραγμάτευτη.

Λίγες φορές σού τυχαίνει να μην ξέρεις τι θα συναντήσεις. Πόση ώρα κάνει το καράβι; Πού θα δέσεις; Ή να έρχεσαι αντιμέτωπος με εικόνες που δεν έχεις ξαναδεί. Να διαλέγεις ένα μέρος και να φτάνεις. Να 'ναι όλα καινούργια. Να ταξιδεύεις για το ταξίδι, όπως κάνουν πολλοί.

Ε, εντάξει τώρα, κάτι γνώριζες για τα Διαπόντια. «Το βορειοδυτικότερο άκρο του Ιονίου», «το τέρμα (ή την αρχή;) της Ελλάδας», το ότι είναι τρία ή πώς τα προσεγγίζεις απ' την Κέρκυρα. Τα γνωστά λίγο- πολύ. Οτι είναι γεμάτα λιόδεντρα και κυπαρισσώνες; Οτι άδειασαν μαζικά τη δεκαετία του '70; Οτι έφυγαν όλοι μετανάστες στην Αμερική;

Το λιμάνι (Πόρτο) και μία από τις δύο παραλίες της Ερείκουσας. Στο βάθος οι Οθωνοί

Η εσχατιά του Ιονίου έχει το δικό της λεξιλόγιο. Αγονη γραμμή. Επαναπατρισμός. Ναυτικά μίλια. Θυμάσαι τον μαΐστρο να σφυρίζει· «καιρός», απρόσιτο λιμάνι, αγριεμένη Αδριατική. Ούτε που ξέρεις αρχικά γιατί ήθελες να 'ρθεις. Αυτό το «οριακό» των συνόρων πάντα πλάθει μύθους. Μιας ζωής διαφορετικής απ' ό,τι έχεις συνηθίσει, της ησυχίας, του απομονωμένου, ε, άμα είναι και νησί...

30 οι μόνιμοι ακρίτες στο Μαθράκι, 50 - 60 στην Ερείκουσα, 60 – 70 μετρούν οι Οθωνοί. Σωπαίνεις, αφήνεις τους αριθμούς να μιλήσουν: 3 τ.χλμ το ένα, 4.5 τ.χλμ. το άλλο, διπλάσιοι οι Οθωνοί. Τρεις κουκκίδες γης στο τέρμα του χάρτη. Κοιτούν το ανοιχτό πέλαγος, την μπότα της Ιταλίας, τις απέραντες κορυφογραμμές της Αλβανίας, ίσα ίσα τη μύτη της Κέρκυρας. Πόσα φώτα λες να ανάβουν τη νύχτα; Πόσα μετρούν γύρω τους;

Τους θερινούς μήνες οι πληθυσμοί τους πενταπλασιάζονται. Ακόμα και τα δρομολόγια των πλοίων (από 5 την εβδομάδα) πληθαίνουν. Ημερεύει η αύρα τους, ξεχνούν τις δυσκολίες, γλυκαίνουν. Κι αν τα ενώνει κάτι, είναι ένα κλισέ που ακούς από όλους: «επίγειοι παράδεισοι»... Ανέγγιχτοι, ναι. Ανεκμετάλλευτοι. Για κάποιους, ίσως και «μη τουριστικοί». Σου 'ρχονται κατά ρυπάς οι ανταπαντήσεις:άμμος, θάλασσα στο ένα μέτρο, ιστιοφόρα, ψαγμένοι ταξιδιώτες, εναλλακτικοί.

Η αναχώρηση σε βρίσκει στην πρωτεύουσα του νησιού των Φαιάκων ή στον Αγιο Στέφανο – η Ερείκουσα έχει κι ένα επιπλέον τουριστικό καραβάκι που την ενώνει με το Σιδάρι. Οσο για τη χειμερινή, επιδοτούμενη γραμμή; Η αλήθεια είναι πως όλα φαντάζουν αλλιώς τότε.

Οταν υπάρχει μόνο αυτή. Οταν οι θάλασσες είναι αφιλόξενες, τα φορτία που δικαιολογούν το ταξίδι δυσεύρετα, οι ντόπιοι θαλασσοδέρνονται στον δρόμο της επιστροφής... Και οι αποστάσεις πενταπλασιάζονται ανάλογα με τον καιρό, μην έχεις αυταπάτες. Οι εποχές δεν είναι μία, η καλύτερη, που διάλεξες εσύ για να τα δεις.

Βουτιά στο γαλάζιο στο Μπραγκίνι Ερείκουσας

4 ώρες το πιο μακρινό ταξίδι. 40' το συντομότερο. Εξαρτάται απ' τα λιμάνια, τη σειρά των δρομολογίων, τον καιρό... Μα είναι πιο εύκολα το καλοκαίρι. Για τους τουρίστες, ειδυλλιακά. Σκέψου όμως, πώς είναι να ορίζεις τη ζωή σου γύρω απ' τα δρομολόγια δύο πλοίων. Να τα ξέρεις απ' έξω κι ανακατωτά. Να κάνεις σχέδια για όταν ξανάρθουν. Κι άμα φυσάει; Ε, τότε κάνεις άλλα. Από την αρχή να το ξέρεις! Στα Διαπόντια, έτσι είναι αυτά.


Η άκρη της Δύσης
Ανάποδος είσαι. Απ' το τελευταίο λιμάνι; Από 'κεί ξεκινάς; Είναι όμως το μεγαλύτερο, το αξίζει. Και το πιο απομακρυσμένο - και γι' αυτό. Τέλος πάντων αυτό είδες πρώτα, εκεί κατάλαβες τι σου συμβαίνει. Εκεί συνάντησες τα πρώτα καπελάκια «Ν.Υ.». Γενικότερα, για συγκροτημένους οικισμούς μην ψάχνεις. Εκτός αν ξέρεις ήδη για το «Χωριό». Ενα είναι, δεν του χρειάζεται όνομα.

Ενα από παλιό λιοτρίβι από τα κάποτε 37 των Οθωνών

Κατά τα άλλα, 3 με 20 σπίτια συνιστούν γειτονιές. 13 τον αριθμό στους Οθωνούς, η μία μακρύτερα από την άλλη. Οι οικογένειες φτιάχνουν με τη σειρά τους τοπωνύμια, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι ανθρωπωνυμικά: «Μπεναρδάτικα», «Βιντσεντζιάτικα», «Κασιμάτικα». Από τον Μπερνάντο, τον Βιντσέντζο, τους Κασίμηδες. Χαρακτηριστικό και στα 3 νησιά.

Λένε επίσης (παρόλο που δεν είναι ιστορικά αποδεδειγμένο) πως οι Οθωνοί εποικιστήκαν από Παξινούς (οι Παξινοί είχαν στενές σχέσεις με την Ηπειρο) και εν συνεχεία οι 'Θωνιώτες μεταπήδησαν στα άλλα δύο. Και τα ήθη και τα έθιμά τους δεν έχουν καμία σχέση με της Κέρκυρας. Ακόμα και στις τοπικές ενδυμασίες, έχουν το μαύρο, το ηπειρώτικο, όχι το κόκκινο.

Το ίδιο παρατηρείς και στην αρχιτεκτονική. Στο χτίσιμο της πέτρας, στους φρουριακού τύπου οικισμούς, βαθιά χωμένους στα βουνά και στα λαγκάδια, προστατευμένους από τα μάτια πειρατών. Στους Οθωνούς μέτρησαν θύματα, τα περισσότερα το 1537, με τις ορδές του διαβόητου Μπαρπαρόσα. Εις μνήμην των πεσόντων σήκωσαν και ονομάτισαν την εν λόγω περιοχή) Σταυρό. 

Πέραν όλων τούτων και πέραν του ιδίου κάδρου, τα Διαπόντια μοιράζονται πάνω–κάτω και τα ίδια επίθετα. «Το 70-80% είναι Κατέχης», λέει ο... Χρήστος Κατέχης, ο πρόεδρος των Οθωνών. Γι' αυτό, για να ξεχωρίζουν, να σου τα παρατσούκλια...

Ωραίες βόλτες κάνεις. Απ' τον Αμμο, το λιμάνι -που τη θερινή σεζόν φιλοξενεί 90 (και βάλε) ιστιοφόρα-, έως στην ενδοχώρα του νησιού. Γύρω γύρω στα διάσπαρτα σπίτια που περιμένουν να ανασάνουν μαζί με τον νοικοκύρη τους, το καλοκαίρι.

Το δυτικότερο ηλιοβασίλεμα της Ελλάδας. Από τους Ξυλοσειρμούς, ο ήλιος σβήνει στην Αδριατική

Στα Βιντσεντζιάτικα που σε κερνάνε «κουφέτες» από έναν γάμο στη Νέα Υόρκη, στα Μπεναρδάτικα που δοκιμάζεις ελιές δικές τους, πεντανόστιμες, μικρές. Εκεί και το λιοτρίβι του Μάρκου Αρώνη, ένα από τα 37 κάποτε εν λειτουργία. Κανένα τώρα.Τα 37.000 ελαιοδέντρα παραμένουν. Πώς τα δούλευαν, νομίζεις, όταν ήταν αυτάρκες το νησί;

Πριν από το '70, είχαν όλοι κήπους, στα λιβάδια της Δάφνης έσπερναν σιτάρια, εκεί που οργιάζει η βλάστηση υπήρχε καλλιεργήσιμη γη. Και αυτός ο άναρχος, πανέμορφος κυπαρισσώνας άρχισε να φύεται μετά το '60, έως τότε τα ξύλα κόβονταν, καίγονταν στον φούρνο, δεν είχαν χρήση... διακοσμητική. 10 χλμ. και φτάνεις στο Χωριό, στο πιο ψηλό σημείο. Απ' το προαύλιο του Αγίου Γεωργίου να μετράς αποστάσεις.

Η Βασιλική Γόνη, η μοναδική μόνιμη κάτοικος Χωριού, γεμίζει φρέσκο νερό από το πηγάδι

Μια βουτιά ως την Ερείκουσα, πιο απομακρυσμένο το Μαθράκι, πόσο κοντά η Αλβανία, πόσα λεπτά ως το... πιο δυτικό ηλιοβασίλεμα. Αργεί ακόμα. Κάνεις κράτει. Θα πάρεις αργότερα το μονοπάτι για τους Ξυλοσειρμούς. Την απότομη εκείνη βουνοπλαγιά, με την ομώνυμη παραλία, που έσερναν τα ξύλα, να τα φορτώσουν στα πλοία για την Κέρκυρα. (Ολα τα παράξενα ονόματα πάντα εξηγούνται).

Δουλειά έχεις. Δεν βλέπεις συχνά γυναίκες πάνω απ' τη σκάφη ή να τραβάνε νερό απ' το πηγάδι - και τι πηγάδι, κιβωτιόσχημο, μυστήριο, με εγκοπή! Να μάθεις πώς είναι για τη Βασιλική Γόνη και τον σύζυγό της, τον Σπύρο, να είναι οι μόνοι Χωριανοί, αυτό έχεις να κάνεις. Με ψωμοτύρι και ουζάκι, συνοδευτικό για την παρέα, νερό για όσους ανεβαίνουν και εις μάτην περιμένουν να βρουν άλλα σημεία ζωής. Εχουν και τον κήπο φροντισμένο πλάι στα γκαράζια.

Ευτυχώς να λες που είναι κι αυτοί εκεί! Ξασπρισμένες γωνιές στα σοκάκια, φραγκοσυκιές στους τοίχους, 2 λόφοι στην πλάτη, στα πόδια απάτητα για χρόνια μονοπάτια, πνιγμένα στα αγριοχόρτα. Εχουν πάρει σειρά να αναδειχτούν κι αυτά κι όταν με το καλό θα γίνει, με τα πόδια θα ξανάρθεις, το υπόσχεσαι!

Ανατολικά τώρα, στο φανάρι, απέναντι απ' το ελικοδρόμιο. Μετέωρο στέκει, απ' το 1872, στα 100μ. απ' τη θάλασσα, στη μύτη του ακρωτηρίου Καστρί. Πίσω απ' αυτόν ξεκινά και ένα δεκάλεπτο μονοπάτι έως τα ερείπια του εν λόγω Κάστρου, που μάλλον χελώνα θυμίζει, ήσυχη, ήσυχη να αγναντεύει το πέλαγος από την ανατολικότερη πλευρά του νησιού. Και συνεχίζει και σε μια παραλία, από τις λίγες προσβάσιμες με τα πόδια.

Ενα «κακό» έχουν οι Οθωνοί: το... μπανάκι, θέλει βαρκάκι. Υπάρχει πάντως. Ενα που κάνει κρουαζιέρες και ένα που το μισθώνουν σε έμπειρα χέρια, να είσαι εσύ ο καραβοκύρης. Να αράζεις στην Ασπρη Άμμο όσο κάνεις κέφι, να αιχμαλωτίζεσαι αυτόβουλα στα σμαραγδένια νερά της Σπηλιάς της Καλυψούς, να περνάς ώρες ατελείωτες στη διπλή αμμουδιά στα Λογγάκια ή να τραβάς βόρεια, για πεταλίδες, στο Φύκι.

Πολυκαιρισμένα σκαριά μα το χρώμα κρατάει. Στο παλιό λιμάνι Οθωνών

Πάντως, ό,τι κι αν θελήσεις, στον Αμμο θα στραφείς. Για αγοραπωλησίες, συζητήσεις, φαγοπότια. Εκεί είναι το κέντρο. Εκεί και οι εκπληκτικές τηγανιτές πατάτες (και λοιπά σπιτικά εδέσματα) απ' τα χεράκια της Βασιλικής, στον «Αντώνη», εκεί και το πλοίο της γραμμής!


Βουτιά στο γαλάζιο
Οι σαγιονάρες στα... χέρια και τα πόδια στην άμμο μόλις φτάνεις στην Ερείκουσα! Το πλοίο δένει στο Πόρτο, τη μια από τις 2 απέραντες αμμουδιές της, το κέντρο του δικού της κόσμου. Το ένα και μοναδικό ανακαινισμένο ξενοδοχείο, τα ενοικιαζόμενα, τα εστιατόρια, το μίνι μάρκετ, όλα είναι εκεί. Πριν ξεκινήσεις τις τσάρκες προμηθεύεσαι τους πεζοπορικούς χάρτες για τις 5 σηματοδοτημένες περιπατητικές διαδρομές της. 4 διακλαδίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις και μία, 11 χλμ., κάνει τον γύρο του νησιού.

Ο δάσκαλος και οι μαθητές του στο μονοθέσιο σχολείο Ερείκουσας

Πλούσια η χλωρίδα, πλούσιες και οι φυσικές ομορφιές της. Όλη η ανατολική πλευρά είναι χαρακτηρισμένη Natura, εντός των προστατευόμενων ορίων της και το ονειρικό Μπραγκίνι – όπου κι αν απλώσεις πετσέτα, δεν θα σε ενοχλήσει κανείς. Χρυσό στην άμμο, λευκό στα κρινάκια, κρύσταλλο η θάλασσα. Μαγεία και την άνοιξη (και τον Νοέμβρη), όταν τα ρείκια χρωματίζουν μωβ το τοπίο- κατά μία εκδοχή, αυτά δανείζουν το όνομά τους στην Ερείκουσα.

Το πράσινο ολοένα και θεριεύει, παντού ελιές και κυπαρίσσια - ζούγκλα αληθινή, εκεί που παλιότερα (όπως στους Οθωνούς) δεν υπήρχε τίποτα. Το απόλυτο πανόραμα το αποτυπώνεις απ' το φυλάκιο στο Ημεροβίγλι, την πιο ψηλή κορυφή. Κλείνεις τα μάτια και ανοίγεις τα... ρουθούνια.

Αναπνέεις το δάσος, την αλμύρα, την απομόνωση. Με τους οικισμούς κι εδώ το ίδιο συμβαίνει. Διάσπαρτοι. Τα Παλαιοκάλυβα θυμάσαι, για την κα. Ελένη με τα «θένκ γιου» και τον καφέ που δεν έκατσες να πιείς, τα Δέντρα για τα ροδάκινα που έκοψες κατευθείαν απ' το κλαρί. Κι άλλα θυμάσαι. Τις μυρωδιές απ' το αγιόκλημα στους τοίχους, τα γεράνια στις γλάστρες κατακόκκινα...

Μες στα χορτάρια κάπου σου έδειξαν και τα μελίσσια. Ενας ο μελισσοκόμος, αλλά βραβευμένος! Εχει χρυσές διακρίσεις το μέλι Ερείκουσας. Από 65% μύρτιλο, θυμάρι, ρείκι και άγρια βάτα – βιολογικό! Και λάδι συνεχίζουν να παράγουν. Μην πάνε χαμένες τόσες ελιές.

Πίσω στο Πόρτο, ο παλιός μύλος φιλοξενεί μια έκθεση φωτογραφίας και μικροαντικείμενα από την καθημερινή, νησιώτικη ζωή. Δίπλα της ο Αγιος Νικόλαος, απέναντι η Αγία Τριάδα – επιδεικνύει... τα χρονάκια της στο πέτρινο καμπαναριό. Δύο εκκλησίες δίπλα-δίπλα; Εδώ που είμαστε, δεν είναι υπερβολή;

Ο Κάπτεν αναμένει το καράβι στον Αμμο

«Παλιά,δεν χωράγαμε στη μία», σου λέει ο φροντιστής τους, κλειδώνει και φεύγει, κούτσα κούτσα με το μπαστούνι – που δεν είναι μπαστούνι αλλά καλάμι ψαρέματος! Μην κοιτάς τώρα που είναι λίγοι, που δεν υπάρχει νεογέννητο ούτε ζωγραφιστό. Οχι μόνο εδώ. Και στα τρία νησιά το ίδιο συμβαίνει.

Στην Ερείκουσα, τουλάχιστον, το σχολειό τους λειτουργεί - μεγάλη υπόθεση για τα Διαπόντια... Με τρία παιδιά. Σε 3 διαφορετικές τάξεις. «Η συνδιδασκαλία αποκλείεται», λέει γελώντας ο Τάσος Σερέφας, ο δάσκαλος, που βρήκε τον τρόπο να τα κάνει όλα. Και το μάθημά του και το κέφι του. Τη λύρα πιάνει για εξάσκηση, έμαθε λίγο (όπως όλοι) να ψαρεύει, του έδωσαν κι ένα ποδήλατο κι άρχισε τις βόλτες. Το έζησε όπως πρέπει το νησί!

Το Φανάρι Οθωνών σηματοδοτεί το μονοπάτι για το Κάστρο και την Ερείκουσα

«Εζησε». Πάλι θα αλλάξουν τα πράγματα του χρόνου. Νέος δάσκαλος, 2 νέα παιδιά. Το σχολείο θα παραμείνει ανοιχτό - αυτό έχει σημασία. Και αν θες να μάθεις για τα παλιά τα χρόνια, τότε αφήνεις τον καινούργιο και ψάχνεις για τον παλιό τον δάσκαλο!

Ο Αριστοτέλης Κατέχης (τα 'παμε για τα επίθετα) είναι απ' τους λίγους που δεν έφυγαν στα ξένα (και όταν λέμε «ξένα», εννοούμε πάντα την Αμερική). Με 2 δάσκαλους θυμάται το σχολείο το '73, με 76 παιδιά. Το '84 άφησε πίσω 12. Μεσολάβησε βλέπεις το μεταναστευτικό κύμα. Η εποχή που άλλαξαν τα νησιά δραματικά. Οταν η Αμερική... χάριζε βίζες, όταν έκανες «πρόσκληση» σε συγγενείς α' βαθμού, και με αυτό μόνο, είχες το δικαίωμα να τους πάρεις εκεί.

Φανατικός ψαράς ο κος Γιάννης, μετά από 45 χρόνια στη Φλόριντα, επέστρεψε στα πάτρια

Μαζέψανε λοιπόν οι περισσότεροι τα μπογαλάκια τους και πήγαν. Ολόκληρες οικογένειες, αλυσίδα ο ένας με τον άλλον. Οχι κόντεψαν να ερημώσουν, ερήμωσαν τα νησιά! Εκλεισαν σχολεία, κλειδώθηκαν σπίτια. Αλλοι παντρεύτηκαν στην ξενιτιά. Μα αυτοί που έφυγαν, είχαν πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού τους την επιστροφή. Και όντως, γύρισαν οι περισσότεροι. Τα παιδιά τους όμως; Αυτά έχουν πια άλλη πατρίδα, έρχονται, αλλά πλέον σαν τουρίστες οι πιο πολλοί.

Κι άλλα μαθαίνεις. Για τους κήπους στα Λιβάδια, για τα σήματα καπνού που έστελναν στους ταξιδιώτες των διερχόμενων πλοίων, για τον Ιούλιο του '72 που ήρθε το ρεύμα, για τις κουζίνες, που ως τότε ήταν οι χώροι συγκέντρωσης... «Ηταν όμορφη η ζωή μας». Αυτό σου μένει. «Πολύ όμορφη».

Στην άλλη μεριά του Πόρτο, το Φύκι, το παλιό λιμάνι. Πίσω απ' το ελικοδρόμιο. Εκεί και το μοναδικό ερεικουσιώτικο μπαράκι. Απομακρυσμένο, απομακρυσμένο, να το δυναμώνει όσο θέλει, μη το ακούει κανείς! Τι; Σφύριξε το πλοίο; Επόμενη στάση Μαθράκι!


O Βορράς της Κέρκυρας
Πάνω Πάντα - Κάτω Πάντα. Στη μέση χωρισμένο το Μαθράκι. Κατάφυτο κι αυτό, όλο Natura. Και εκεί που τελειώνει το πράσινο, αρχίζει η παραλία. Μια αμμουδιά όλη η ανατολική ακτογραμμή. Απ' το λιμάνι τους, τις Πλάκες (κάνεις τα στραβά μάτια για τα φύκια), ξεκινά το Πορτέλο.

Και κατεβαίνει, κατεβαίνει... για τρία χιλιόμετρα, αγγίζει το ακρωτήρι Αρβανίτικο. Κατά μήκος του τα ενοικιαζόμενα δωμάτια (30 κρεβάτια όλα κι όλα) να βγαίνεις στο μπαλκόνι, να βουτάς στη θάλασσα. Να βλέπεις και λίγο Κέρκυρα. Στα 4 μίλια το ακρωτήρι Αρίλλας.

Ενα σπίτι διακρίνεις από το Ημεροβίγλι, μα είναι ολόκληρος οικισμός. Εξου και η ονομασία «Δέντρα»

Απ' τα Μπενάτικα (όλα σε –άτικα) ο δρόμος διακλαδίζεται, σε ταξιδεύει σ' όλο το νησί. Σε πέτρινα μονοπάτια που το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να τα ακολουθήσεις, σε θέσεις θέας απέναντι στη βραχονησίδα Τραχειά, στις Απιδιές του νότου, στο παλιό λιμάνι, τον Κόντρακα.... Κάνε όρεξη γιατί (και) εδώ θα φας καλά. Φρέσκο το ψάρι, να σπαρταράει, από επαγγελματίες ψαράδες, που πάντα διατηρούσαν ατράνταχτους δεσμούς με τη θάλασσα.

Στο απέραντο γαλάζιο μεγάλωσαν. Στο απέραντο πράσινο. Ιδια και απαράλλαχτα τα δεδομένα σε όλα τα Διαπόντια. Σαν ενότητα να τα δεις. Και αργότερα, ας επιλέξεις το «δικό σου». Εξάλλου ο παράδεισός «μου» και ο παράδεισός «σου» δεν χρειάζεται να είναι και ολόιδιοι!

ΠΗΓΗ:thetravelbook.gr