Μεσσηνία: Παραμυθένια Νέδα

Κυοφορεί μύθους και ιστορία, γεννά ασύλληπτα τοπία με καταρράκτες και σπήλαια και θρέφει μια απρόσμενα πλούσια φύση με δεκάδες είδη ζώων και φυτών. Η Νέδα, το θηλυκό ποτάμι της Πελοποννήσου, συνεχίζει να μαγεύει, σαν πραγματική νύμφη.

Η Νέδα εδώ και αιώνες σκαλίζει τα ασβεστολιθικά πετρώματα της περιοχής σχηματίζοντας το πανέμορφο φαράγγι

Η Νέδα, αν και μικρό ποτάμι, μοιάζει να συνδέει τη μισή Πελοπόννησο. Γεννιέται στους πρόποδες του αρκαδικού Λυκαίου Ορους και παράλληλα αποτελεί εδώ και αιώνες το φυσικό σύνορο μεταξύ Ηλείας και Μεσσηνίας.

Κατεβαίνοντας μαιανδρικά ανάμεσα στο μεσσηνιακό όρος Τετράζιο και στο ήλειο όρος Μίνθη, εκβάλλει στον κόλπο της Κυπαρισσίας, δημιουργώντας στο διάβα της μια μοναδική τοπογραφία από στενές χαράδρες, ήμερες πεδιάδες, κρυστάλλινους καταρράκτες και γοητευτικές σπηλιές σε μια φύση που διατηρεί ακέραιο τον πλούτο της.


Μύθος και ιστορία

Ενας από τους καταρράκτες της Νέδας

Η θεομήτωρ Ρέα, κυνηγημένη από τον Κρόνο, βρήκε καταφύγιο στο Λυκαίο Ορος όπου και γέννησε τον Δία. Αμέσως έδωσε τον μικρό θεό σε τρεις νύμφες που τον ανέθρεψαν: στη Νέδα, τη Θεισόα και την Αγνώ. Οι τρεις Νηρηίδες προστάτευσαν τον Δία και μετά τον παρέδωσαν στους Κουρήτες να τον μεγαλώσουν.

Ετσι το ποτάμι της Νέδας αποτέλεσε από την αρχαιότητα χώρο ιερό και τιμημένο. Αργότερα, την εποχή των ηρώων, οι Πελασγοί κατοίκησαν στην περιοχή. Ο γιος του βασιλιά Πελασγού, ο Λυκάων, ήταν ο πατέρας του Φίγαλου, ο οποίος ίδρυσε την αρχαία Φιγαλεία. Η ιστορική πόλη ήταν χτισμένη σε μικρό ύψωμα δίπλα στα νερά της Νέδας. Ο μύθος όμως δεν τελειώνει εδώ.

Στnν αρχαία Φιγαλεία υπήρχε ο παραπόταμος της Νέδας, Λύμαξ (οι ντόπιοι σήμερα λένε Λύμακα το ρέμα που περνάει κοντά στο χωριό Δραγώγι), ο οποίος πήρε το όνομά του από τα λύματα του καθαρμού που έκαναν οι νύμφες στη Ρέα μετά τη γέννα της.

Στους ιστορικούς χρόνους, οι εύφορες πεδιάδες της περιοχής αποτέλεσαν μήλον της έριδος μεταξύ των πόλεων κρατών της περιοχής μέχρι την κατάκτησή της από τους Λακεδαιμόνιους το 668 π.Χ. Από τότε μέχρι και τις μέρες μας, η περιοχή πέρασε στην αφάνεια αποτελώντας απλά το σύνορο μεταξύ Ηλείας και Μεσσηνίας.


Διάβαση και πεζοπορία
Η πεζοπορία στη Νέδα είναι μία υπέροχη εμπειρία, καθώς ο περιηγητής μπορεί να απολαύσει σε όλο της το μεγαλείο την ανόθευτη φύση μέσα από διαφορετικά οικοσυστήματα. Αν και η Νέδα ενδείκνυται για μικρές ημερήσιες διαδρομές που διασχίζουν κάποια τμήματα του ποταμού, αξίζει πραγματικά να σχεδιάσετε μία εξόρμηση τριών ημερών κατά τη διάρκεια των οποίων θα διασχίσετε το ποτάμι σε όλο το μήκος του - από τις πηγές του κοντά στο χωριό Πέτρα μέχρι τις εκβολές του στη θάλασσα.

Τα βραχοκιρκίνεζα αναπαράγονται σε σχισμές και τρύπες του φαραγγιού

Η Νέδα στο μεγαλύτερο μήκος της είναι ήρεμη και βατή και παρουσιάζει λίγες δυσκολίες. Η καλύτερη εποχή να την επισκεφθεί κανείς είναι το καλοκαίρι καθώς τότε τα νερά της δεν ξεπερνούν το μισό μέτρο (στο μεγαλύτερο μήκος της τουλάχιστον). Ακόμα όμως και τις άλλες εποχές δεν είναι δύσκολο να το κατέβει κανείς καθώς ένα δίκτυο από αρχαία μονοπάτια και μικρές γέφυρες που συνέδεαν τα χωριά της περιοχής μεταμορφώνουν την πεζοπορία σε μια μοναδική εξερεύνηση.


Βλάστηση και χλωρίδα
Ψηλά πλατάνια, ιτιές, γάβροι και πικροδάφνες κατακλύζουν τις όχθες του ποταμού, αν και οι μεγάλες πυρκαγιές του 2007, άφησαν και εδώ το στίγμα τους. Η βλάστηση γύρω από το ποτάμι της Νέδας είναι αντιπροσωπευτική της αειθαλούς μεσογειακής μακίας.

Την άνοιξη οι μυγοχάφτες χτίζουν τις φωλιές τους στα πλατάνια

Τα συνηθέστερα είδη δέντρων είναι τα πουρνάρια, οι σχοίνοι, τα φυλίκια, οι αγριοτσικουδιές και οι κουτσουπιές. Σε μερικά σημεία εντοπίζονται σημαντικοί πληθυσμοί αριάς, μιας αειθαλούς δρυός που μοιάζει με γιγαντιαίο αρκουδοπούρναρο, αλλά και κρητικών σφενταμιών, του μοναδικού αειθαλούς σφενταμιού της χώρας.

Την άνοιξη, η βλάστηση δημιουργεί δίπλα στο ποτάμι ένα πολύχρωμο πέπλο από πολλά και σπάνια είδη λουλουδιών. Αυτά περιλαμβάνουν την καμπανούλα Campanula topaliana subsp. cordifolia, ένα ενδημικό της Πελοποννήσου που φυτρώνει σε βράχια και τοίχους, και περισσότερες από 15 ορχιδέες, όπως οι Orchis tetrapunctata, Barlia robertiana, Orchis papilionacea, ορχιδέες του γένους Serapias sp., μικρά «μελισσάκια» Ophrys ferrum-equinum, O. speculum, O. fusca και O. lutea, καθώς και το ενδημικό της Νότιας Ελλάδας Ophrys argolica.

Το κρίνο της Παναγίας φυτρώνει στο φαράγγι στις αρχές του καλοκαιριού

Ο όμορφος κρίνος της Παναγιάς, ένα λευκό λουλούδι που έχει πολλές φορές χρησιμοποιηθεί ως μοτίβο στη θρησκευτική τέχνη, φυτρώνει στην περιοχή αργά την άνοιξη, ενώ ο ευαίσθητος νάρκισσος Narcissus serotinus εμφανίζεται το φθινόπωρο μαζί με τα κυκλάμινα Cyclamen hederifolium και Cyclamen graecum.


Θαυμαστή πανίδα
Η πανίδα της Νέδας είναι αντιπροσωπευτική των αντίστοιχων βιοτόπων της Πελοποννήσου. Περισσότερα από 34 είδη θηλαστικών ζουν εδώ και αιώνες στην περιοχή όπως αλεπούδες, ασβοί, κουνάβια, νυφίτσες και σκαντζόχοιροι.

Η καθαρότητα των νερών του ποταμού και η αμόλυντη φύση της περιοχής αποδεικνύεται από τη μόνιμη παρουσία της βίδρας, ενώ έξω από το νερό και μέσα στα δάση ζουν πολλά μικρά τρωκτικά όπως δασομυωξοί, δεντρομυωξοί και βουνομυωξοί.

Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα σπήλαια του ποταμού καθώς φιλοξενούν εντυπωσιακές αποικίες από εκατοντάδες νυχτερίδες στις οποίες συγκαταλέγονται είδη όπως οι νανοχτερίδες, οι βουνονυχτερίδες, οι πτερυγονυχτερίδες, οι τρανορινόλοφοι, οι ρινόλοφοι του Μπλάσι και οι νυχτονόμοι.

Τα πουλιά εκπροσωπούνται επαρκώς με περισσότερα από 75 είδη που φωλιάζουν στις αμέτρητες σχισμές των βράχων. Μεταξύ αυτών είναι τα βραχοκιρκίνεζα, οι πετρίτες, τα βραχοχελίδονα, οι κάργιες, οι χουχουριστές και οι κουκουβάγιες, οι βραχοτσοπανάκηδες, οι γαλαζοκότσυφες κ.ά., ενώ από τα μεγάλα αρπακτικά απαντώνται οι φιδαετοί και οι γερακίνες.

Μια πεταλούδα του είδους Anthocharis cardamines στην κοίτη του ποταμού

Το ποτάμι κατοικείται επίσης από τσαλαπετεινούς, κίσσες, μαυρόλαιμους τσιροβάκους, κοκκινοτσιροβάκους, μαυροτσιροβάκους, γκιώνηδες, σταχτομυγοχάφτες, σπίνους, καμποδεντροβάτες, καλόγερους, κλειδωνάδες, γαλαζοπαπαδίτσες και τρυγόνια. Κοντά στο ποτάμι ζουν νεροκότσυφες και σταχτοσουσουράδες, ενώ το τραγούδι των πολυάριθμων αηδονιών δημιουργεί κάθε εαρινό χάραμα ένα μεταφυσικό συναίσθημα.

Το πετρώδες περιβάλλον γύρω από το ποτάμι διαμορφώνει έναν κατάλληλο βιότοπο για διάφορα ερπετά. Από τα 23 είδη ερπετών που ζουν στο φαράγγι, τέσσερα είναι ενδημικά της Νότιας Ελλάδας. Πρόκειται για την πελοποννησιακή σαύρα, τον οφιόμορο, την πελοποννησιακή γουστέρα και το κεφαλλονίτικο κονάκι.

Η λιβελούλα Onychogomphus forcipatus απαντάται σε μεγάλους αριθμούς στη Νέδα

Αλλα ενδιαφέροντα είδη είναι η τρανόσαυρα, η δεντρογαλιά, ο τυφλίτης, η οχιά, οι μεσογειακές και κρασπεδωτές χελώνες και το σαυρόφιδο. Τέλος, τέσσερα είναι τα αμφίβια του ποταμού: η μεγαλόπρεπη μπράσκα, ο πρασινόφρυνος, ο ελληνικός βάτραχος και ο δεντροβάτραχος. Παράλληλα, οι παράκτιες περιοχές γύρω από τις εκβολές του ποταμού αποτελούν σημαντικό τόπο φωλιάσματος για τις θαλάσσιες χελώνες Caretta caretta.

Αλλο ένα χαρακτηριστικό του ποταμού που αναδεικνύει την αμόλυντη φύση του, είναι η παρουσία ψαριών γλυκού νερού. Στη Νέδα ζει η λιάρα, ψάρι ενδημικό της Δυτικής Ελλάδας, ο χαμοσούρτης και το τυλινάρι, επίσης ελληνικό ενδημικό είδος, ενώ πολλά θαλάσσια είδη ψαριών χρησιμοποιούν το ποτάμι ως τόπο αναπαραγωγής.

Το καβούρι του γλυκού νερού Potamon fluviatilis ζει σε όλα τα καθαρά ποτάμια της Ελλάδας

Ενδιαφέροντα ασπόνδυλα στο ποτάμι της Νέδας είναι τα μεγάλα σκαθάρια Lucanus cervus και Cerambyx cerdo, οι προνύμφες των οποίων αναπτύσσονται μέσα στις δρυς. Την άνοιξη το ποτάμι κατακλύζεται από χιλιάδες πεταλούδες, όπως οι όμορφες Papilio machaon και Iphiclides podalirius, η Zerynthia cerisy, είδος των νότιων Βαλκανίων και της Ασίας, η ευαίσθητη Limenitis reducta, η Gonepteryx cleopatra, η Parnassius mnemosyne, η Anthocharis cardamines και πολλές ακόμη.

Η Νέδα αποτελεί το σπίτι για τα καβούρια γλυκού νερού και για διάφορες λιβελούλες που έχουν προσαρμοστεί στα γρήγορα ποτάμια, όπως η Onychogomphus forcipatus, η Calopteryx splendens και η Epallage fatime, η οποία εντοπίζεται μόνο στην Ελλάδα αλλά στην Πελοπόννησο συναντιέται σπάνια.

Κείμενο: Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος - Andrea Bonetti
Φωτογραφίες: Andrea Bonetti

ΠΗΓΗ:thetravelbook.gr